Historie ansichtkaart

Het is moeilijk om de oorsprong van de ansichtkaart te achterhalen, omdat ansichtkaarten niet zomaar zijn uitgevonden – in plaats daarvan zijn ze geëvolueerd. Hun geschiedenis is onvermijdelijk verbonden met de ontwikkeling van de postdienst, maar bevat ook innovaties op het gebied van drukwerk en fotografie. De belangrijkste ontwikkelingen van de historie van ansichtkaarten zijn in een tijdlijn beschreven.

Een soldaat schrijft z’n liefje vanuit de garnizoensstad Utrecht tussen 1912 en 1917. Bron: Het Utrechts Archief.

Ontwikkelingen van 17e tot en met 19e eeuw

Na de populariteit van de drukpersen begonnen visitekaartjes, biljetten, briefpapier en andere soorten papier te worden voorzien van illustraties, vaak met delicate gravures en smaakvolle ontwerpen.

Carte de visite de Louis Huart (1813-1865) avec mention ‘Parlez au portier’. Afkomst geschat voor 1865.  Bron: Wikipedia.

Reeds in 1777 publiceerde de Franse graveur Demaison in Parijs een vel kaarten met groeten erop, bedoeld om te worden gesneden en verzonden via de lokale post, maar mensen waren op hun hoede voor bedienden die hun berichten lazen… dus het idee werd niet erg goed ontvangen .

De eerste postzegel in 1840

Toen de postzegel nog niet was bedacht, moest meestal de ontvanger van post voor de zending betalen. Dit gaf problemen als de geadresseerden de brief niet wilde hebben, of als ze verhuisd waren. Dan bleef de postbode met de post zitten, zonder dat de kosten voor bezorging konden worden geïnd.

De Engelsman Rowland Hill bedacht in 1837 het systeem om niet de ontvanger maar de afzender van een brief de kosten voor het vervoer te laten betalen. Om te bewijzen dat hij had betaald, moest de afzender op het postkantoor een bewijs van betaling kopen. Dit bewijs van betaling is wat we nu kennen als een postzegel. Als die postzegel op een brief was geplakt, was de afzender ‘vrij van belasting’.

Engeland (1982): James Chalmers booklet.

De Schot James Chalmers (1782-1853) was de uitvinder die de zelfplakkende postzegel introduceerde en hiermee het systeem van uniforme posttarieven. In december 1837, stuurde hij zijn uitgewerkte voorstellen naar een parlementslid voor het Schotse Greenock. Verder deed hij een voorstel voor een test met een gegomde postzegel van een en twee pence en een stempelapparaat dat op 8 februari 1838 werd gepresenteerd. Het gebruik van een enveloppe voor brieven werd door hem ontraden omdat volgens zijn systeem elk extra blad tot een hoger tarief leidde. In plaats hiervan stelde hij voor om de brief te sluiten door deze te vouwen en met een sluitstrip of postzegel dicht te plakken.

Het idee van Rowland Hill werd door het Britse parlement voor toepassing aanvaard en door koningin Victoria goedgekeurd. Op 6 mei 1840werd de allereerste postzegel ter wereld op een brief geplakt. De postzegel toont het portret van koningin Victoria en de woorden postage en one penny. Postage betekent port en one penny was het tarief dat voor een gewone brief moest worden betaald. Vanwege de kleur wordt deze eerste postzegel wel de Penny Black (zwarte zegel van een penny) genoemd. Op deze eerste postzegel wordt geen landsnaam vermeld. Dat vond men toen niet nodig, want men ging ervan uit dat iedereen op de wereld koningin Victoria kende. Omdat het Verenigd Koninkrijk als eerste land postzegels uitgaf, heeft dit land later het recht verkregen om geen landsnaam te vermelden, in tegenstelling tot alle andere landen die postzegels uitgeven en die zijn aangesloten bij de Wereldpostunie. Daar staat tegenover dat altijd het profiel van het staatshoofd in een hoekje van de Britse postzegels staat.

Engeland (1840): Een handgekleurde Mulready envelop (1840). Bron: Wikipedia.

Tegelijkertijd werden door het postkantoor versierde prepaid-brievenbladen (vergelijkbaar met aerogrammen) te koop aangeboden. Deze werden ontworpen door William Mulready en toonden Britannia met een leeuw aan haar voeten, die postbodes naar alle delen van de wereld stuurde. Hoewel dit specifieke ontwerp niet populair bleek te zijn en vaak belachelijk werd gemaakt, was dit het eerste postwaardestuk dat door het postkantoor werd uitgegeven met versieringen aan de buitenkant. Ze werden het jaar daarop vervangen door roze enveloppen, met een gedrukte postzegel van 1 cent op de hoek.

Heinrich von Stephan in 1865

Op de postconferentie van Karlsruhe stelde Heinrich von Stephan de oprichting voor van offenes Postblatt (of open post-sheets). Het doel was om de etiquette van het briefformaat te vereenvoudigen, maar ook om het werk, het papier en de kosten die gemoeid zijn met het verzenden van een kort bericht te verminderen. Hij stelde voor om een ??stevige kaart in te voeren, ongeveer zo groot als een envelop, waarop kan worden geschreven en verzonden zonder dat er een envelop nodig is, met voorgedrukte frankering. Het idee werd niet zo goed ontvangen in Duitsland: het postkantoor vreesde de complexiteit en de kosten van de uitvoering van de regeling in alle verschillende staten, die elk hun eigen postzegels uitgaven.

Duitsland (1997): 100 jaar Heinrich von Stephan (1831 – 1897).

Heinrich von Stephan (1831 – 1897) was algemeen postdirecteur van het Duitse Keizerrijk, die het Duitse postsysteem ingrijpend reorganiseerde. Hij was betrokken bij de oprichting van de Wereldpostunie (UPU). Keizer Wilhelm II nam hem op in de exclusieve Wilhelm-Orde.

Emanuel Herrmann in 1869

In Oostenrijk-Hongarije schreef dr. Emanuel Herrmann (een hoogleraar economie uit Wenen) een artikel in de Neue Freie Presse waarin hij erop wees dat de tijd en moeite die gemoeid waren met het schrijven van een brief niet in verhouding stonden tot de omvang van het verzonden bericht. Hij stelde voor om een ??meer praktische en goedkopere methode te implementeren voor kortere, efficiëntere communicatie.

Oostenrijk (1869): Correspondenz-Karte gebruikt 22 en 23 oktober 1870. Bron: Wikipedia.

Zijn aanbevelingen maakten indruk op de Oostenrijkse Post, die ze op 1 oktober 1869 in praktijk bracht , wat resulteerde in de Correspondenz-Karte, een lichtbruine rechthoek van 8,5 x 12 cm met op de voorkant ruimte voor het adres en op de achterkant ruimte voor een korte boodschap. De ansichtkaart bevatte een opgedrukte 2 Kreuzer-zegel in de rechterbovenhoek, die de helft van de prijs van een normale brief kostte. De ansichtkaart was geboren!

Wereldpostunie (UPU) in 1874

De General Postal Union (later omgedoopt tot Universal Postal Union (UPU)) werd opgericht in Bern, Zwitserland. In een van de eerste postverdragen werd een standaardposttarief vastgesteld voor briefpost die naar de leden van de Unie werd gestuurd, en werd bepaald dat de helft van dat tarief moest worden toegepast op briefkaarten. Dit maakte het versturen van ansichtkaarten naar het buitenland veel goedkoper en minder ingewikkeld.

Jaren 1880

In de jaren 1880 werden veel ansichtkaarten bedrukt met kleine schetsen of ontwerpen (vignetten genoemd) op de berichtzijde, aanvankelijk alleen in zwart, maar steeds vaker ook in kleur. Langzaamaan begon Duitsland de industrie van chromolithografie te domineren, met veel ansichtkaarten die daar werden gedrukt. Een groot aantal hiervan bevatte geïllustreerde stadsgezichten en de uitdrukking Gruss Aus (of, Groeten uit), waardoor er voldoende ruimte was voor een bericht.

Ansichtskarte Gruss aus Hamburg mit Hafenansicht und Rieken & Gefers, vorm. Kiels Etablissement, Mai 1897. Bron: Wikipedia.

Jaren 1890

In de jaren 1890 begon fotografie te worden gebruikt in ansichtkaarten, en nam in de komende decennia geleidelijk aan in populariteit toe. Alle onderwerpen werden gefotografeerd met topografische kenmerken (stedelijke straattaferelen en algemene uitzichten) als een terugkerend onderwerp.

Asbury Park New Jersey Depot Station in 1903. Bron: Wikipedia.

Weltverband Kosmopolit in 1897

Periode 1900 – 1915

Rond de eeuwwisseling brak het gouden tijdperk van de ansichtkaarten aan. Een artikel over de Standard (een Britse krant) van 21 augustus 1899 luidde:

‘De rage van geïllustreerde ansichtkaarten, zoals de griep, heeft zich vanaf het continent naar deze eilanden verspreid, waar het met aanzienlijke hevigheid heeft gewoed.’

Dagelijks verwerken de posterijen (tot 12 keer per dag in grote steden) veel ansichtkaarten. Deze kaarten werden in feite beschouwd als de sms-berichten van hun tijd. Het was goedkoop en gemakkelijk om ze te verzenden, en de obsessie voor ansichtkaarten bereikte zijn hoogtepunt in het Edwardiaanse tijdperk, waarbij er elk jaar miljarden werden verzonden.

1909 New Year postcard showing three children and a dog holding digit signs for year, with caption ‘A happy New Year.’ Bron: Wikipedia.

Schilderachtige landschappen, portretten, tentoonstellingen, koninklijke bezoeken, humoristische taferelen of zelfs actuele gebeurtenissen werden kort na het plaatsvinden snel op ansichtkaarten gedrukt. De vele bewaard gebleven voorbeelden van dergelijke ansichtkaarten geven een levendig beeld van die tijd.

Postcrossing gestart in 2005

Nederland (2011): Postcrossing.com voor verzending binnen Europa en Wereld.

Veel landen geven Postcrossing zegels uit. Ten eerste om een zegel te gebruiken die hoort bij het versturen van Postcrossing kaarten. Ten tweede om een leuke zegel te gebruiken die past bij het beeld van je land of in de andere woorden: zorg dat je ontvanger je land eens bezoekt (stimulering toerisme). Nederland heeft twee keer Postcrossing zegels uitgegeven in 2011 en 2016.

Nederland (2016): Postcrossing.com met de topattracties van Holland.

Nadat iemand op de website van Postcrossing een account heeft aangemaakt, kan hij als deelnemer een adres aanvragen waarnaartoe hij een ansichtkaart moet sturen. In het begin kan iemand maximaal vijf adressen tegelijk opvragen, maar gaandeweg iemand steeds meer kaarten heeft verstuurd en deze ook zijn geregistreerd, kan iemand steeds meer adressen tegelijk opvragen. Een kaart wordt geregistreerd doordat de ontvanger het zogenaamde ‘Postcard ID’ op de website van Postcrossing invult. Dit is een code bestaande uit twee letters (over het algemeen de ISO-landcode, in het geval van Nederland dus ‘NL’) en enkele cijfers. Deze code dient de verzender op de kaart te schrijven. Is de verzender dit vergeten, dan kan de ontvanger hulp vragen van het Postcrossing-team om alsnog het ID te kunnen achterhalen, wat in verreweg de meeste gevallen lukt.

Een selectie van andere landen die Postcrossing zegels hebben uitgegeven. Belarus en Oostenrijk beiden van 2021.

Wanneer een kaart is geregistreerd, wordt het adres van diegene die de kaart heeft verstuurd één keer vrijgegeven in de database. Een willekeurige andere deelnemer die daarna een adres opvraagt, krijgt dan dat adres en de verzender van de kaart kan dan ook een nieuwe kaart verwachten. Als een kaart na 60 dagen niet is geregistreerd, wordt deze aangemerkt als ‘expired’. De verzender mag dan toch een nieuw adres opvragen, zonder dat de kaart is geregistreerd, maar de kaart kan daarna nog wel worden geregistreerd. Na 365 dagen wordt de kaart in zijn geheel verwijderd en is registreren ook niet meer mogelijk. Een gebruiker kan in het profiel aangeven of hij het wenselijk vindt om ook kaarten te versturen binnen de eigen landsgrenzen.

Malaysia (2017) geeft de cyclus van Postcrossing met in het midden de kaart en ligging van Malaysia.

Slovenië (2015) en Kazachstan (2015) geven aan dat je post krijgt uit de hele wereld.

De Poolse post (2016) liet zich inspireren door het thema reizen door ansichtkaarten en bedacht een ‘Postcrossing koffer’… die natuurlijk een brievenbus aan de zijkant heeft.

Tsjechië (2015) geeft de reis aan van de ansichtkaart. Roemenië (2017) geeft de vervoersmiddelen aan.

Hongarije (2018) heeft als ontwerp gekozen voor de vrolijke postbode. De Hongaarse illustrator Zsolt Vidak bekend van andere nationale zegels is verantwoordelijk voor het ontwerp. De zegel wordt verkocht in velletjes van vier zegels, waarvan er 60.000 zijn gedrukt.

Opnieuw Oostenrijk (2016) met het ontwerp van Robert Sabolovic: Wall of postcards. herkent u ze? Op 1 oktober 2021 gaf Åland een speciaal stempel uit voor de 150e verjaardag van ansichtkaarten in Åland.

Indonesië (2017): Postcrossing met traditionele en moderne motieven.

Waar komen de leden van Postcrossing vandaan? De ranglijst ziet er zo uit: Rusland (1), Taiwan (2), China (3), USA (4), Duitsland (5), Nederland (6), Polen (7), Wit-Rusland (8), Oekraïne (9), Tsjechië (10). Er nemen gemiddeld vijf keer zoveel vrouwen als mannen deel aan Postcrossing.

De meeste leden van Postcrossing eindigen aan het einde van de kaart vaak met de boodschap: Happy Postcrossing!

‘World Postcard Day’ kaart van 2021.

Meer info:

Postcrossing: https://www.postcrossing.com/

Kijk in onze catalogus voor meer postzegels
• Thematisch • Aland • Duitsland • Groot Brittannië • Indonesië • Oostenrijk • Polen • Roemenië • Rusland • Slovenië • Tsjechië • Wit-Rusland • Zwitserland

Nieuwsgierig naar de nieuwste postzegel- en postzegelproducten?

(8 stemmen, gemiddeld: 5,00 uit 5)

Laden...