Informatie Mooi Nederland 2014: keramiek uit Harlingen en Makkum
POSTZEGEL
PostNL vraagt in 2014 met de uitgifte van zes postzegelvelletjes in de serie Mooi Nederland Keramiek aandacht voor de bijzondere positie die ons land inneemt in de productie van keramiek. Keramiek – de verzamelnaam voor aardewerk, steengoed en porselein – duidt op voorwerpen die van gebakken klei zijn gemaakt. Het woord is afgeleid van het Griekse keramos, ofwel drinkvat of aardewerkvat.
Het postzegelvel Mooi Nederland 2014: keramiek uit Harlingen besteedt aandacht aan de producten van de Harlinger gleibakkerijen die vooral in de 17e, 18e en 19e eeuw actief zijn geweest.
Het postzegelvel Mooi Nederland 2014: keramiek uit Makkum besteedt aandacht aan de historische en moderne keramiek uit Makkum van de producenten Tichelaar (1572-heden) en Kingma (1784-1812).
De serie Mooi Nederland 2014 bevat beelden van keramiekproducten uit verschillende steden in Nederland: Harlingen, Makkum, Delft, Loosdrecht en Tegelen. Met de serie Mooi Nederland brengt PostNL sinds 2005 tot uitdrukking dat het bedrijf geworteld is in de Nederlandse samenleving. De serie besteedt aandacht aan lokale geschiedenis en culturele rijkdom.
In 2014 verschijnen in de serie Mooi Nederland 2014 in totaal zes velletjes met elk vijf postzegels met de waardeaanduiding 1 voor bestemmingen in Nederland. Na de uitgifte van de postzegelvelletjes over Loosdrecht en Tegelen op 27 januari 2014 volgen nu op 24 februari de postzegelvelletjes over Harlingen en Makkum. Tot slot verschijnt op 19 mei 2014 het postzegelvelletje over Delft, tegelijkertijd met een verzamelvel. Alle postzegels uit de serie Mooi Nederland 2014 zijn ontworpen door grafisch ontwerper Rutger Fuchs uit Amsterdam.
ONTWERP
Het postzegelvel Mooi Nederland 2014: keramiek uit Harlingen is gebaseerd op de indeling en de stans die de serie Mooi Nederland al sinds 2005 kenmerkt. Op elk van de vijf identieke postzegels staat een detail van een van de tegels van Harlinger aardewerk die op het postzegelvel zijn afgebeeld: een tweemaster met groene razeilen (rechthoekige zeilen) en blauw touwwerk. Op drie van de vijf postzegels bevindt het scheepje zich op exact dezelfde positie als op de tegel die erachter schuilgaat. De lichtgroene achtergrond van de postzegel is afgeleid van de kleur van de zeilen en van de ijsvogel op de tegel rechtsonder op het postzegelvel. De achtergrond van de postzegel wordt in tweeën gedeeld door een mosgroene baan waarvan de contouren en de kromming zijn afgeleid van de schaal met de papegaai die ook op het velletje is afgebeeld. De golven van het water op de tegel zijn op de postzegel in afwisselend grijs en een monochrome groene tint weergegeven. De achtergrond van het postzegelvel is verder gevuld met verschillende stukken Harlinger aardewerk, waaronder schotels, tegels, een schaal en een visvergiet. Linksboven op het postzegelvel is witruimte uitgespaard voor een korte tekst over Harlinger aardewerk. Het gebruikte lettertype is de Nobel van Sjoerd Hendrik de Roos en Dick Dooijes uit 1929-1935.
Het postzegelvel Mooi Nederland 2014: keramiek uit Makkum is gebaseerd op de indeling en de stans die de serie Mooi Nederland al sinds 2005 kenmerkt. Op elk van de vijf identieke postzegels staan vlinders die afkomstig zijn van de melkkannen die op het postzegelvel zijn afgebeeld. Deze kannen zijn een ontwerp van Studio Job uit 2004. Op drie van de vijf postzegels bevinden de vlindervormen zich op exact dezelfde positie als op de melkkan die erachter schuilgaat. De lichtblauwe achtergrond van de postzegel is afgeleid van het typisch Makkums blauw zoals dat ook op het aardewerk op het postzegelvel is te zien. De achtergrond van de postzegel wordt in tweeën gedeeld door een donkere baan waarvan de contouren en de kromming zijn afgeleid van de voorkant van de melkkan. De vlindervormen worden op de postzegel afwisselend in donker- en lichtblauw weergegeven. De achtergrond van het postzegelvel is verder gevuld met verschillende stukken historisch en modern keramiek van Koninklijke Tichelaar Makkum en van Kingma Makkum, waaronder schotels, vazen, borden, kannen en twee tegeltableaus: één van een gezicht op Makkum uit 1851, en een scheepstableau dat zich nog steeds bevindt in Hotel Prins te Makkum. Linksboven op het postzegelvel is witruimte uitgespaard voor een korte tekst over keramiek uit Makkum. Het gebruikte lettertype is de Nobel van Sjoerd Hendrik de Roos en Dick Dooijes uit 1929-1935.
ONTWERPER
Rutger Fuchs (1970) ontwierp al eerder verschillende postzegels voor PostNL, waaronder de postzegel over Max Euwe in 2001 ter gelegenheid van het honderdste geboortejaar van de wereldkampioen schaken. Het onderwerp keramiek is Fuchs niet vreemd. Zo ontwierp hij samen met Gracia Lebbink voor het Gemeentemuseum Den Haag en uitgeverij Waanders de boekenserie Delfts aardewerk, geschiedenis van een nationaal product. Van moderne keramiek weet hij ook het nodige, onder meer door zijn werk voor de Brusselse keramiekgalerie Pierre Marie Giraud. “Het zal vast wel mee hebben gespeeld bij de beslissing om mij de ontwerpopdracht voor Mooi Nederland 2014 te gunnen”, aldus Rutger Fuchs. “In ieder geval heeft het onderwerp mij altijd gefascineerd.”
Harlingen
Bij de start van het ontwerpproces stond alleen vast dat het postzegelvel aandacht moest besteden aan Harlingen en aan het aardewerk uit deze Friese stad. “Verder kreeg ik alle vrijheid”, zegt Rutger. “Eerst ben ik naar Harlingen gegaan om de stad en de ligging in het landschap te verkennen. Ook heb ik het Hannemahuis bezocht, een van de oudste huizen in de binnenstad waarin het gemeentemuseum van Harlingen is gevestigd. Hun collectie omvat prachtige keramische objecten. Met Hugo ter Avest van het Hannemahuis heb ik uitgebreid gesproken over wat er nu zo speciaal is aan Harlinger aardewerk. Wat mij vooral heeft getroffen, zijn de tegeltableaus, vaak gemaakt voor Friese herenboerderijen met allerlei afbeeldingen uit het dagelijks leven. Veel vee natuurlijk, maar ook vaak aandacht voor water en schepen.”
In de eerste ontwerpen voor het postzegelvelletje van Harlingen speelde Rutger Fuchs nog met een aanpak waarin uiterlijke kenmerken van de stad – denk aan de ligging aan het water, de grachtengordel en de haven – werden gecombineerd met afbeeldingen van stukken keramiek. “Het resultaat leek te veel op een VVV-folder en bovendien leidde het af van waar het eigenlijk om draait, de schoonheid van keramiek. Daarom ben ik op zoek gegaan naar een oplossing waardoor die veelzijdigheid van het aardewerk uit Harlingen beter tot zijn recht zou komen. Gelukkig kon ik nog aandacht aan de haven besteden door het prachtige blauwe tegeltableau af te beelden. Ik ben voortdurend bezig geweest om tegelijkertijd het velletje en de postzegel te ontwerpen – de relatie tussen die twee moet je nooit uit het oog verliezen. Op het postzegelvel bleek de collageachtige aanpak goed te werken. Voor de postzegel zelf ben ik op zoek ben gegaan naar dat ene detail dat zo kenmerkend is voor het Harlinger aardewerk. Dat heb ik gevonden met die prachtige schildering van het scheepje met de groene zeilen en de opvallende detaillering van het touwwerk. Daaruit komt duidelijk het vakmanschap van de Harlinger aardewerkschilders naar voren. Het waren bedreven ambachtslieden die prachtig werk leverden met subtiele kleurschakeringen. De vorm van het aardewerk zelf was voor hen minder belangrijk. Het schilderwerk – dat is waarom het gaat.”
Hoe mooi en veelzijdig het Harlinger aardewerk ook is, Rutger moest toch een keuze maken uit wat hij wel en niet liet zien. “Enerzijds heb ik mij laten leiden door mijn eigen voorkeuren, anderzijds heeft natuurlijk het advies van kenners een belangrijke rol gespeeld. Ook met de achtergronden heb ik geëxperimenteerd. Eerst met een witte achtergrond op zowel postzegelvel als postzegel, met de bedoeling om daardoor de keramiek zo sterk mogelijk naar voren te laten komen. Toch was dat niet bevredigend. Het stond te los van elkaar, kreeg te weinig diepte. Het gewenste beeld ontstond eindelijk door de stukken over elkaar heen te schuiven en door op de postzegel met een lichtgroene achtergrondkleur te werken waardoor er meer eenheid in kwam. Die eenheid heb ik ook typografisch laten terugkeren, bijvoorbeeld doordat de tekst op de postzegels op twee manieren te lezen is. Namelijk zowel keramiek uit Nederland als keramiek uit Harlingen.”
Makkum
Bij de start van het ontwerpproces stond alleen vast dat het postzegelvel aandacht moest besteden aan Makkum en aan de keramiek uit dit Friese stadje. “Verder kreeg ik alle vrijheid”, zegt Rutger. “Eerst ben ik naar Makkum gegaan om de plaats en de ligging in het landschap te verkennen. Ook heb ik natuurlijk de collectie van Koninklijke Tichelaar Makkum bekeken. Zij beschikken natuurlijk over de grootste verzameling van hun eigen aardwerk, maar ook van Kingma. Met de medewerkers van Tichelaar heb ik uitgebreid gesproken over wat er nu zo speciaal is aan hun aanpak van keramiek. Een van de meest opvallende aspecten is natuurlijk dat een familiebedrijf met zo’n lange historie – de dertiende generatie staat al aan het roer – het aangedurfd heeft om zo’n radicaal andere koers in te slaan. Met heel veel succes gelukkig.”
In de eerste ontwerpen voor het postzegelvelletje van Makkum speelde Rutger Fuchs nog met een aanpak waarin uiterlijke kenmerken van het dorp – denk aan de 17e-eeuwse stedelijke structuur of de monumentale koopmanshuizen – werden gecombineerd met afbeeldingen van stukken keramiek. “Het resultaat leek te veel op een VVV-folder en bovendien leidde het af van waar het eigenlijk om draait, de schoonheid van de keramiek. Daarom ben ik op zoek gegaan naar een oplossing waardoor die veelzijdigheid van de keramiek uit Makkum beter tot zijn recht zou komen. Ik ben voortdurend bezig geweest om tegelijkertijd het velletje en de postzegel te ontwerpen – de relatie tussen die twee moet je nooit uit het oog verliezen. Op het postzegelvel bleek de collageachtige aanpak goed te werken. Voor de postzegel zelf ben ik op zoek ben gegaan naar dat ene detail dat zo kenmerkend is voor de moderne keramiek waarmee Koninklijke Tichelaar Makkum wereldberoemd is geworden. Dat heb ik gevonden met die prachtige weergave van de blauwe vlindervormen die Studio Job heeft gemaakt. Daaruit zie je duidelijk hoe hedendaagse Nederlandse ontwerpers, zoals ook Hella Jongerius en Roderick Vos, vakmanschap kunnen combineren met een vernieuwende blik op wat er allemaal met keramiek mogelijk is. De moderne stukken op het postzegelvel heb ik afgewisseld met uiteenlopende historische stukken keramiek van Tichelaar en van Kingma Makkum. Ondanks de leeftijdsverschillen is het toch duidelijk één geheel geworden.”
Hoe mooi en veelzijdig historisch en modern keramiek uit Makkum ook is, Rutger moest toch een keuze maken uit wat hij wel en niet liet zien. “Enerzijds heb ik mij laten leiden door mijn eigen voorkeuren, anderzijds heeft natuurlijk het advies van kenners een belangrijke rol gespeeld. Ook met de achtergronden heb ik geëxperimenteerd. Eerst met een witte achtergrond op zowel postzegelvel als postzegel, met de bedoeling om daardoor de keramiek zo sterk mogelijk naar voren te laten komen. Toch was dat niet bevredigend. Het stond te los van elkaar, kreeg te weinig diepte. Het gewenste beeld ontstond eindelijk door de stukken over elkaar heen te schuiven en door op de postzegel met een lichtblauwe achtergrondkleur te werken waardoor er meer eenheid in kwam. Die eenheid heb ik ook typografisch laten terugkeren, bijvoorbeeld doordat de tekst op de postzegels op twee manieren te lezen is. Namelijk zowel keramiek uit Nederland als keramiek uit Makkum.”
Over de ontwerper
Rutger Fuchs (1970) studeerde grafisch ontwerpen van 1988 tot 1993 aan de Academie van Beeldende Kunsten in Rotterdam (tegenwoordig de Willem de Kooning Academie). In 1992 ging hij werken als zelfstandig ontwerper, vooral voor boeken en huisstijlen voor de culturele sector (galeries, musea en uitgeverijen) in Nederland, België, Engeland en de Verenigde Staten. Eerdere postzegels van zijn hand zijn de Rouwpostzegel (1998), de Max Euwe-postzegel (2001) en de Zilveren Verrassingszegel (2001). Tot zijn opdrachtgevers behoren onder meer galerie Pierre Marie Giraud (Brussel), galerie Xavier Hufkens (Brussel), de Chinati Foundation (Marfa, Texas), de Pulitzer Foundation for the Arts (St. Louis, Missouri), kunstopleiding De Ateliers (Amsterdam) en papierproducent Proost en Brandt (tegenwoordig onderdeel van PaperLinX, Zwijndrecht ). Het grotere publiek kent Rutger Fuchs onder meer van het ontwerp van het monument Noviomagus ter gelegenheid van de 2000-jarig bestaan van Nijmegen in 2002.
EXTRA INFO
Over aardewerk uit Harlingen
Harlingen is de bakermat van het Friese tinglazuuraardewerk. Tinglazuur is een soort glas waaraan zowel lood als tin is toegevoegd waardoor een witte, ondoorzichtige glazuur ontstaat. De glazuurverven waarmee het aardewerk is beschilderd, zijn gemaakt van metaaloxiden of verbindingen. Zo is de kleur blauw gemaakt van kobaltoxide. In Harlingen waren over een periode van meer dan drie eeuwen in totaal zeven plateelbakkerijen in bedrijf, in Friesland ook wel gleibakkerijen genoemd.
In de begintijd maakten de gleibakkerijen majolica zoals wandtegels en schotels, vaak in grote aantallen. De schotels waren aan de achterzijde voorzien van het goedkopere, transparante loodglazuur. Eind 17e eeuw en met name in de 18e eeuw werden in Harlingen ook luxer en fijner beschilderd gebruiks- en sieraardewerk gemaakt: faience. De borden en schotels werden niet in kokers gebakken, maar op hun kant tussen de rijen tegels. Opmerkelijk is wel dat de Friese sierschotels nog vaak op de oude majolica-manier werden uitgevoerd met loodglazuur aan de achterzijde.
Over Koninklijke Tichelaar Makkum
Koninklijke Tichelaar Makkum is met een geschiedenis van meer dan vierhonderd jaar een van de oudste ondernemingen van ons land. Het bedrijf werd in 1572 opgericht en produceerde in de begintijd vooral bakstenen en van 1700 aardewerk en tegels. Vanaf circa 1890 is het bedrijf zich gaan richten op ambachtelijk sieraardewerk op basis van de faiencetechniek, later uitgebreid door de toepassing van gipsvormen. De ambachtelijke productie van sieraardewerk werd in maart 2013 gestaakt, hoewel nog wel restauratieprojecten van historisch Delfts blauw worden uitgevoerd. Het bedrijf past nu vooral de zeefdruktechniek op keramiek toe en legt zich verder toe op het verglazen van keramische producten, dakpannen en gevelstenen die elders zijn gemaakt. Samen met hedendaagse architecten, kunstenaars en ontwerpers zoekt Tichelaar naar nieuwe toepassingsgebieden en mogelijkheden. Een aantal ontwerpen uit de design-collectie behoren inmiddels tot de iconen van de Nederlandse vormgevingsgeschiedenis.
Over Kingma Makkum
Kingma Makkum is in vergelijking met Koninklijke Tichelaar Makkum maar kort in bedrijf geweest, van 1784 tot 1812. Deze gleibakkerij van Yte Hajes, weduwe van Hylke Jans Kingma, haalde zijn grootste omzet uit schotelgoed, gevolgd door tegels. Tegeltableaus maakten slechts een klein deel van de productie uit, maar er zijn door de aard van dit product relatief veel van bewaard gebleven. Veel decors op de siertegels van Kingma zijn vrijwel identiek aan die van Tichelaar uit die tijd. Dat is ook niet helemaal verwonderlijk: de twee bekendste schilders van Kingma Makkum, Adam Sijbel en Poppe Andries Meinsma, werkten zowel voor Kingma als voor Tichelaar. De productie van Kingma Makkum had veel te lijden van de economische malaise tijdens de Franse Tijd. Het bedrijf sloot in 1812 de deuren. De resterende voorraad werd enkele jaren later na een brand door Tichelaar overgenomen.
VERKOOP/GELDIGHEID
De postzegels zijn, zolang de voorraad strekt, verkrijgbaar bij de Bruna-winkels, de Collect Club in Groningen en via de Onlinewinkel op www.postnl.nl/collectclub. De geldigheidstermijn is onbepaald.
WAARDE
Vanaf 1 juli 2010 staat er geen euroaanduiding op de postzegels meer, maar een cijfer. Op deze postzegels staat Nederland 1, bedoeld voor post tot 20 gram met een bestemming binnen Nederland.
TECHNISCHE GEGEVENS
Zegelformaat : 20,8 x 25,3 mm
Tanding : 14 ½ : 14 ¼
Papier : normaal met fosforopdruk
Gomming : synthetisch
Druktechniek : offset
Oplaag : de vijf plaatsen: 85.000 velletjes
Drukkerij : Joh. Enschedé Security Print, Haarlem
Artikelnummer : Harlingen – 340362
Artikelnummer : Makkum – 340362
Soort postzegel : 5 gelijke postzegels
Drukkleuren postzegel : geel, magenta, cyaan en zwart
Gebruikte beelden Harlingen
• Uit Fries Aardewerk deel V: Harlingen, Prima Vera Pers, Leiden 2005: tegel met tweemaster met razeilen (1890), tableau van de Noorderhaven van Harlingen (1924), schaal met papegaai (1778), tegeltableau met vogelkooi (1890)
• Harlinger Aardewerk Museum: visvergiet (1865), schotel met paard (1795)
• Gemeentemuseum Het Hannemahuis: majolicaschotel met rozet (1620), schepentegel (1670), tegel met ijsvogel (1625)
• Fries Museum, Leeuwarden: theebusje met floraal decor (1790), schotel met grote bloem (1780)
Gebruikte beelden Makkum
• Collectie Koninklijke Tichelaar Makkum: Still Life, 2004 (Studio Job), MaMa Vaas, 2000 (Roderick Vos), bord en kom Non Temporary 2005, Red White Vase 1999, kom B-Set 1997 (Hella Jongerius)
• Fries Museum Leeuwarden: bord met harlekijn, ca. 1785-1800
• Keramiekmuseum Princessehof: vogelkooi met kanarie, ca. 1870-1930, plaat met zicht op het dorp Makkum, 1851
• Hotel De Prins Makkum: tableau met kofschip, ca. 1785-1800 (Adam Sijbel)
• Stichting Tichelaars Historisch Bezit: schotel met ruiter, ca. 1790
© 2014 Koninklijke PostNL BV
Informatie Mooi Nederland 2014: keramiek uit Harlingen en Makkum
POSTZEGEL
PostNL vraagt in 2014 met de uitgifte van zes postzegelvelletjes in de serie Mooi Nederland Keramiek aandacht voor de bijzondere positie die ons land inneemt in de productie van keramiek. Keramiek – de verzamelnaam voor aardewerk, steengoed en porselein – duidt op voorwerpen die van gebakken klei zijn gemaakt. Het woord is afgeleid van het Griekse keramos, ofwel drinkvat of aardewerkvat.
Het postzegelvel Mooi Nederland 2014: keramiek uit Harlingen besteedt aandacht aan de producten van de Harlinger gleibakkerijen die vooral in de 17e, 18e en 19e eeuw actief zijn geweest.
Het postzegelvel Mooi Nederland 2014: keramiek uit Makkum besteedt aandacht aan de historische en moderne keramiek uit Makkum van de producenten Tichelaar (1572-heden) en Kingma (1784-1812).
De serie Mooi Nederland 2014 bevat beelden van keramiekproducten uit verschillende steden in Nederland: Harlingen, Makkum, Delft, Loosdrecht en Tegelen. Met de serie Mooi Nederland brengt PostNL sinds 2005 tot uitdrukking dat het bedrijf geworteld is in de Nederlandse samenleving. De serie besteedt aandacht aan lokale geschiedenis en culturele rijkdom.
In 2014 verschijnen in de serie Mooi Nederland 2014 in totaal zes velletjes met elk vijf postzegels met de waardeaanduiding 1 voor bestemmingen in Nederland. Na de uitgifte van de postzegelvelletjes over Loosdrecht en Tegelen op 27 januari 2014 volgen nu op 24 februari de postzegelvelletjes over Harlingen en Makkum. Tot slot verschijnt op 19 mei 2014 het postzegelvelletje over Delft, tegelijkertijd met een verzamelvel. Alle postzegels uit de serie Mooi Nederland 2014 zijn ontworpen door grafisch ontwerper Rutger Fuchs uit Amsterdam.
ONTWERP
Het postzegelvel Mooi Nederland 2014: keramiek uit Harlingen is gebaseerd op de indeling en de stans die de serie Mooi Nederland al sinds 2005 kenmerkt. Op elk van de vijf identieke postzegels staat een detail van een van de tegels van Harlinger aardewerk die op het postzegelvel zijn afgebeeld: een tweemaster met groene razeilen (rechthoekige zeilen) en blauw touwwerk. Op drie van de vijf postzegels bevindt het scheepje zich op exact dezelfde positie als op de tegel die erachter schuilgaat. De lichtgroene achtergrond van de postzegel is afgeleid van de kleur van de zeilen en van de ijsvogel op de tegel rechtsonder op het postzegelvel. De achtergrond van de postzegel wordt in tweeën gedeeld door een mosgroene baan waarvan de contouren en de kromming zijn afgeleid van de schaal met de papegaai die ook op het velletje is afgebeeld. De golven van het water op de tegel zijn op de postzegel in afwisselend grijs en een monochrome groene tint weergegeven. De achtergrond van het postzegelvel is verder gevuld met verschillende stukken Harlinger aardewerk, waaronder schotels, tegels, een schaal en een visvergiet. Linksboven op het postzegelvel is witruimte uitgespaard voor een korte tekst over Harlinger aardewerk. Het gebruikte lettertype is de Nobel van Sjoerd Hendrik de Roos en Dick Dooijes uit 1929-1935.
Het postzegelvel Mooi Nederland 2014: keramiek uit Makkum is gebaseerd op de indeling en de stans die de serie Mooi Nederland al sinds 2005 kenmerkt. Op elk van de vijf identieke postzegels staan vlinders die afkomstig zijn van de melkkannen die op het postzegelvel zijn afgebeeld. Deze kannen zijn een ontwerp van Studio Job uit 2004. Op drie van de vijf postzegels bevinden de vlindervormen zich op exact dezelfde positie als op de melkkan die erachter schuilgaat. De lichtblauwe achtergrond van de postzegel is afgeleid van het typisch Makkums blauw zoals dat ook op het aardewerk op het postzegelvel is te zien. De achtergrond van de postzegel wordt in tweeën gedeeld door een donkere baan waarvan de contouren en de kromming zijn afgeleid van de voorkant van de melkkan. De vlindervormen worden op de postzegel afwisselend in donker- en lichtblauw weergegeven. De achtergrond van het postzegelvel is verder gevuld met verschillende stukken historisch en modern keramiek van Koninklijke Tichelaar Makkum en van Kingma Makkum, waaronder schotels, vazen, borden, kannen en twee tegeltableaus: één van een gezicht op Makkum uit 1851, en een scheepstableau dat zich nog steeds bevindt in Hotel Prins te Makkum. Linksboven op het postzegelvel is witruimte uitgespaard voor een korte tekst over keramiek uit Makkum. Het gebruikte lettertype is de Nobel van Sjoerd Hendrik de Roos en Dick Dooijes uit 1929-1935.
ONTWERPER
Rutger Fuchs (1970) ontwierp al eerder verschillende postzegels voor PostNL, waaronder de postzegel over Max Euwe in 2001 ter gelegenheid van het honderdste geboortejaar van de wereldkampioen schaken. Het onderwerp keramiek is Fuchs niet vreemd. Zo ontwierp hij samen met Gracia Lebbink voor het Gemeentemuseum Den Haag en uitgeverij Waanders de boekenserie Delfts aardewerk, geschiedenis van een nationaal product. Van moderne keramiek weet hij ook het nodige, onder meer door zijn werk voor de Brusselse keramiekgalerie Pierre Marie Giraud. “Het zal vast wel mee hebben gespeeld bij de beslissing om mij de ontwerpopdracht voor Mooi Nederland 2014 te gunnen”, aldus Rutger Fuchs. “In ieder geval heeft het onderwerp mij altijd gefascineerd.”
Harlingen
Bij de start van het ontwerpproces stond alleen vast dat het postzegelvel aandacht moest besteden aan Harlingen en aan het aardewerk uit deze Friese stad. “Verder kreeg ik alle vrijheid”, zegt Rutger. “Eerst ben ik naar Harlingen gegaan om de stad en de ligging in het landschap te verkennen. Ook heb ik het Hannemahuis bezocht, een van de oudste huizen in de binnenstad waarin het gemeentemuseum van Harlingen is gevestigd. Hun collectie omvat prachtige keramische objecten. Met Hugo ter Avest van het Hannemahuis heb ik uitgebreid gesproken over wat er nu zo speciaal is aan Harlinger aardewerk. Wat mij vooral heeft getroffen, zijn de tegeltableaus, vaak gemaakt voor Friese herenboerderijen met allerlei afbeeldingen uit het dagelijks leven. Veel vee natuurlijk, maar ook vaak aandacht voor water en schepen.”
In de eerste ontwerpen voor het postzegelvelletje van Harlingen speelde Rutger Fuchs nog met een aanpak waarin uiterlijke kenmerken van de stad – denk aan de ligging aan het water, de grachtengordel en de haven – werden gecombineerd met afbeeldingen van stukken keramiek. “Het resultaat leek te veel op een VVV-folder en bovendien leidde het af van waar het eigenlijk om draait, de schoonheid van keramiek. Daarom ben ik op zoek gegaan naar een oplossing waardoor die veelzijdigheid van het aardewerk uit Harlingen beter tot zijn recht zou komen. Gelukkig kon ik nog aandacht aan de haven besteden door het prachtige blauwe tegeltableau af te beelden. Ik ben voortdurend bezig geweest om tegelijkertijd het velletje en de postzegel te ontwerpen – de relatie tussen die twee moet je nooit uit het oog verliezen. Op het postzegelvel bleek de collageachtige aanpak goed te werken. Voor de postzegel zelf ben ik op zoek ben gegaan naar dat ene detail dat zo kenmerkend is voor het Harlinger aardewerk. Dat heb ik gevonden met die prachtige schildering van het scheepje met de groene zeilen en de opvallende detaillering van het touwwerk. Daaruit komt duidelijk het vakmanschap van de Harlinger aardewerkschilders naar voren. Het waren bedreven ambachtslieden die prachtig werk leverden met subtiele kleurschakeringen. De vorm van het aardewerk zelf was voor hen minder belangrijk. Het schilderwerk – dat is waarom het gaat.”
Hoe mooi en veelzijdig het Harlinger aardewerk ook is, Rutger moest toch een keuze maken uit wat hij wel en niet liet zien. “Enerzijds heb ik mij laten leiden door mijn eigen voorkeuren, anderzijds heeft natuurlijk het advies van kenners een belangrijke rol gespeeld. Ook met de achtergronden heb ik geëxperimenteerd. Eerst met een witte achtergrond op zowel postzegelvel als postzegel, met de bedoeling om daardoor de keramiek zo sterk mogelijk naar voren te laten komen. Toch was dat niet bevredigend. Het stond te los van elkaar, kreeg te weinig diepte. Het gewenste beeld ontstond eindelijk door de stukken over elkaar heen te schuiven en door op de postzegel met een lichtgroene achtergrondkleur te werken waardoor er meer eenheid in kwam. Die eenheid heb ik ook typografisch laten terugkeren, bijvoorbeeld doordat de tekst op de postzegels op twee manieren te lezen is. Namelijk zowel keramiek uit Nederland als keramiek uit Harlingen.”
Makkum
Bij de start van het ontwerpproces stond alleen vast dat het postzegelvel aandacht moest besteden aan Makkum en aan de keramiek uit dit Friese stadje. “Verder kreeg ik alle vrijheid”, zegt Rutger. “Eerst ben ik naar Makkum gegaan om de plaats en de ligging in het landschap te verkennen. Ook heb ik natuurlijk de collectie van Koninklijke Tichelaar Makkum bekeken. Zij beschikken natuurlijk over de grootste verzameling van hun eigen aardwerk, maar ook van Kingma. Met de medewerkers van Tichelaar heb ik uitgebreid gesproken over wat er nu zo speciaal is aan hun aanpak van keramiek. Een van de meest opvallende aspecten is natuurlijk dat een familiebedrijf met zo’n lange historie – de dertiende generatie staat al aan het roer – het aangedurfd heeft om zo’n radicaal andere koers in te slaan. Met heel veel succes gelukkig.”
In de eerste ontwerpen voor het postzegelvelletje van Makkum speelde Rutger Fuchs nog met een aanpak waarin uiterlijke kenmerken van het dorp – denk aan de 17e-eeuwse stedelijke structuur of de monumentale koopmanshuizen – werden gecombineerd met afbeeldingen van stukken keramiek. “Het resultaat leek te veel op een VVV-folder en bovendien leidde het af van waar het eigenlijk om draait, de schoonheid van de keramiek. Daarom ben ik op zoek gegaan naar een oplossing waardoor die veelzijdigheid van de keramiek uit Makkum beter tot zijn recht zou komen. Ik ben voortdurend bezig geweest om tegelijkertijd het velletje en de postzegel te ontwerpen – de relatie tussen die twee moet je nooit uit het oog verliezen. Op het postzegelvel bleek de collageachtige aanpak goed te werken. Voor de postzegel zelf ben ik op zoek ben gegaan naar dat ene detail dat zo kenmerkend is voor de moderne keramiek waarmee Koninklijke Tichelaar Makkum wereldberoemd is geworden. Dat heb ik gevonden met die prachtige weergave van de blauwe vlindervormen die Studio Job heeft gemaakt. Daaruit zie je duidelijk hoe hedendaagse Nederlandse ontwerpers, zoals ook Hella Jongerius en Roderick Vos, vakmanschap kunnen combineren met een vernieuwende blik op wat er allemaal met keramiek mogelijk is. De moderne stukken op het postzegelvel heb ik afgewisseld met uiteenlopende historische stukken keramiek van Tichelaar en van Kingma Makkum. Ondanks de leeftijdsverschillen is het toch duidelijk één geheel geworden.”
Hoe mooi en veelzijdig historisch en modern keramiek uit Makkum ook is, Rutger moest toch een keuze maken uit wat hij wel en niet liet zien. “Enerzijds heb ik mij laten leiden door mijn eigen voorkeuren, anderzijds heeft natuurlijk het advies van kenners een belangrijke rol gespeeld. Ook met de achtergronden heb ik geëxperimenteerd. Eerst met een witte achtergrond op zowel postzegelvel als postzegel, met de bedoeling om daardoor de keramiek zo sterk mogelijk naar voren te laten komen. Toch was dat niet bevredigend. Het stond te los van elkaar, kreeg te weinig diepte. Het gewenste beeld ontstond eindelijk door de stukken over elkaar heen te schuiven en door op de postzegel met een lichtblauwe achtergrondkleur te werken waardoor er meer eenheid in kwam. Die eenheid heb ik ook typografisch laten terugkeren, bijvoorbeeld doordat de tekst op de postzegels op twee manieren te lezen is. Namelijk zowel keramiek uit Nederland als keramiek uit Makkum.”
Over de ontwerper
Rutger Fuchs (1970) studeerde grafisch ontwerpen van 1988 tot 1993 aan de Academie van Beeldende Kunsten in Rotterdam (tegenwoordig de Willem de Kooning Academie). In 1992 ging hij werken als zelfstandig ontwerper, vooral voor boeken en huisstijlen voor de culturele sector (galeries, musea en uitgeverijen) in Nederland, België, Engeland en de Verenigde Staten. Eerdere postzegels van zijn hand zijn de Rouwpostzegel (1998), de Max Euwe-postzegel (2001) en de Zilveren Verrassingszegel (2001). Tot zijn opdrachtgevers behoren onder meer galerie Pierre Marie Giraud (Brussel), galerie Xavier Hufkens (Brussel), de Chinati Foundation (Marfa, Texas), de Pulitzer Foundation for the Arts (St. Louis, Missouri), kunstopleiding De Ateliers (Amsterdam) en papierproducent Proost en Brandt (tegenwoordig onderdeel van PaperLinX, Zwijndrecht ). Het grotere publiek kent Rutger Fuchs onder meer van het ontwerp van het monument Noviomagus ter gelegenheid van de 2000-jarig bestaan van Nijmegen in 2002.
EXTRA INFO
Over aardewerk uit Harlingen
Harlingen is de bakermat van het Friese tinglazuuraardewerk. Tinglazuur is een soort glas waaraan zowel lood als tin is toegevoegd waardoor een witte, ondoorzichtige glazuur ontstaat. De glazuurverven waarmee het aardewerk is beschilderd, zijn gemaakt van metaaloxiden of verbindingen. Zo is de kleur blauw gemaakt van kobaltoxide. In Harlingen waren over een periode van meer dan drie eeuwen in totaal zeven plateelbakkerijen in bedrijf, in Friesland ook wel gleibakkerijen genoemd.
In de begintijd maakten de gleibakkerijen majolica zoals wandtegels en schotels, vaak in grote aantallen. De schotels waren aan de achterzijde voorzien van het goedkopere, transparante loodglazuur. Eind 17e eeuw en met name in de 18e eeuw werden in Harlingen ook luxer en fijner beschilderd gebruiks- en sieraardewerk gemaakt: faience. De borden en schotels werden niet in kokers gebakken, maar op hun kant tussen de rijen tegels. Opmerkelijk is wel dat de Friese sierschotels nog vaak op de oude majolica-manier werden uitgevoerd met loodglazuur aan de achterzijde.
Over Koninklijke Tichelaar Makkum
Koninklijke Tichelaar Makkum is met een geschiedenis van meer dan vierhonderd jaar een van de oudste ondernemingen van ons land. Het bedrijf werd in 1572 opgericht en produceerde in de begintijd vooral bakstenen en van 1700 aardewerk en tegels. Vanaf circa 1890 is het bedrijf zich gaan richten op ambachtelijk sieraardewerk op basis van de faiencetechniek, later uitgebreid door de toepassing van gipsvormen. De ambachtelijke productie van sieraardewerk werd in maart 2013 gestaakt, hoewel nog wel restauratieprojecten van historisch Delfts blauw worden uitgevoerd. Het bedrijf past nu vooral de zeefdruktechniek op keramiek toe en legt zich verder toe op het verglazen van keramische producten, dakpannen en gevelstenen die elders zijn gemaakt. Samen met hedendaagse architecten, kunstenaars en ontwerpers zoekt Tichelaar naar nieuwe toepassingsgebieden en mogelijkheden. Een aantal ontwerpen uit de design-collectie behoren inmiddels tot de iconen van de Nederlandse vormgevingsgeschiedenis.
Over Kingma Makkum
Kingma Makkum is in vergelijking met Koninklijke Tichelaar Makkum maar kort in bedrijf geweest, van 1784 tot 1812. Deze gleibakkerij van Yte Hajes, weduwe van Hylke Jans Kingma, haalde zijn grootste omzet uit schotelgoed, gevolgd door tegels. Tegeltableaus maakten slechts een klein deel van de productie uit, maar er zijn door de aard van dit product relatief veel van bewaard gebleven. Veel decors op de siertegels van Kingma zijn vrijwel identiek aan die van Tichelaar uit die tijd. Dat is ook niet helemaal verwonderlijk: de twee bekendste schilders van Kingma Makkum, Adam Sijbel en Poppe Andries Meinsma, werkten zowel voor Kingma als voor Tichelaar. De productie van Kingma Makkum had veel te lijden van de economische malaise tijdens de Franse Tijd. Het bedrijf sloot in 1812 de deuren. De resterende voorraad werd enkele jaren later na een brand door Tichelaar overgenomen.
VERKOOP/GELDIGHEID
De postzegels zijn, zolang de voorraad strekt, verkrijgbaar bij de Bruna-winkels, de Collect Club in Groningen en via de Onlinewinkel op www.postnl.nl/collectclub. De geldigheidstermijn is onbepaald.
WAARDE
Vanaf 1 juli 2010 staat er geen euroaanduiding op de postzegels meer, maar een cijfer. Op deze postzegels staat Nederland 1, bedoeld voor post tot 20 gram met een bestemming binnen Nederland.
TECHNISCHE GEGEVENS
Zegelformaat : 20,8 x 25,3 mm
Tanding : 14 ½ : 14 ¼
Papier : normaal met fosforopdruk
Gomming : synthetisch
Druktechniek : offset
Oplaag : de vijf plaatsen: 85.000 velletjes
Drukkerij : Joh. Enschedé Security Print, Haarlem
Artikelnummer : Harlingen – 340362
Artikelnummer : Makkum – 340362
Soort postzegel : 5 gelijke postzegels
Drukkleuren postzegel : geel, magenta, cyaan en zwart
Gebruikte beelden Harlingen
• Uit Fries Aardewerk deel V: Harlingen, Prima Vera Pers, Leiden 2005: tegel met tweemaster met razeilen (1890), tableau van de Noorderhaven van Harlingen (1924), schaal met papegaai (1778), tegeltableau met vogelkooi (1890)
• Harlinger Aardewerk Museum: visvergiet (1865), schotel met paard (1795)
• Gemeentemuseum Het Hannemahuis: majolicaschotel met rozet (1620), schepentegel (1670), tegel met ijsvogel (1625)
• Fries Museum, Leeuwarden: theebusje met floraal decor (1790), schotel met grote bloem (1780)
Gebruikte beelden Makkum
• Collectie Koninklijke Tichelaar Makkum: Still Life, 2004 (Studio Job), MaMa Vaas, 2000 (Roderick Vos), bord en kom Non Temporary 2005, Red White Vase 1999, kom B-Set 1997 (Hella Jongerius)
• Fries Museum Leeuwarden: bord met harlekijn, ca. 1785-1800
• Keramiekmuseum Princessehof: vogelkooi met kanarie, ca. 1870-1930, plaat met zicht op het dorp Makkum, 1851
• Hotel De Prins Makkum: tableau met kofschip, ca. 1785-1800 (Adam Sijbel)
• Stichting Tichelaars Historisch Bezit: schotel met ruiter, ca. 1790
© 2014 Koninklijke PostNL BV
Nieuwsgierig naar de nieuwste postzegel- en postzegelproducten?
Kijk dan bij PostBeeld
(Breng als eerste je stem uit.)
Laden...
Reacties (0)