Scheepvaart in de zeventiende en achttiende eeuw

In 2025 brengt PostNL een serie van 8 kaderpostzegelvellen uit, getiteld Scheepvaart in de zeventiende en achttiende eeuw. De eerste 2 postzegelvellen komen uit op 1 april 2025 (koopvaardij en Staatse vloot). De andere uitgiftedata dit jaar zijn 3 juni (kustvaart en vleet- en korvisserij), 26 augustus (hoekwantvisserij en beurtvaart) en 18 november (binnenlandse vrachtvaart en turfvaart). Alle postzegelvellen zijn zowel los als in abonnementsvorm te koop. PostNL geeft op 1 april nog een extra postzegelvel uit, met 5 bijzondere scheepstypen die niet op de andere postzegelvellen zijn afgebeeld (kraak, VOC-schip, snauwschip, jacht en schokker). Het 9e postzegelvel is uitsluitend bestemd voor abonnees op de complete serie. De abonnees ontvangen dit cadeau tegelijkertijd met hun eerste bestelling.

Vervoer over water was in de 17e en 18e eeuw en ook lang daarna nog de meest gebruikte methode om mensen en goederen te transporteren. Landwegen waren merendeels onverhard en grote delen van het jaar onbegaanbaar. Voor vervoer over water zijn schepen nodig. In de 17e en 18e eeuw werden op scheepswerven schepen van hout gebouwd voor onder meer de binnenlandse vrachtvaart, kustvaart, oorlogsvloot, visserij en internationale handelsvaart. Nederlandse scheepswerven waren in die periode toonaangevend in de bouw van uiteenlopende soorten schepen, voor zowel binnenlands gebruik als voor afnemers elders in Europa. Een groot deel van de West-Europese handelswaar in de vroegmoderne tijd werd vervoerd op Nederlandse schepen. Op het hoogtepunt, tussen 1660 en 1670, bestond de koopvaardijvloot van de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden uit 2600 zeegaande schepen van meer dan 100 ton. De lucratieve Oostzeehandel (graan, hout) legde de basis voor de economische voorspoed in de Nederlanden, later gevolgd door de scheepvaart naar Azië. Ook op visserijgebied was de Republiek een grootmacht. Dat gold zeker voor de haringvisserij (De Groote Visscherij) en de walvisvaart (De Kleine Visscherij), met elk eigen eisen aan de constructie en grootte van de schepen. Voor de kustvaart en het binnenlands vervoer tussen de steden werd weer gebruikgemaakt van andere soorten schepen. In de 17e en 18e eeuw groeide de beurtvaart uit tot een grootschalig scheepstransportnetwerk om mensen en goederen naar binnenlandse bestemmingen te brengen, met een vaste dienstregeling. Naast deze eerste vorm van gereguleerd openbaar vervoer was er in de Republiek een omvangrijke wilde vaart om bulkgoederen en landbouwproducten via schepen te vervoeren.

Elk postzegelvel uit de serie Scheepvaart in de zeventiende en achttiende eeuw is gewijd aan een specifieke scheepvaartsector. Op de 5 postzegels van ieder vel staan illustraties van 5 verschillende scheepstypen binnen de betreffende sector. Op de velrand van elk vel is een scheepskaart uit de 17e of 18e eeuw afgebeeld. Voor de serie is een kleurenpalet gebruikt met voor elke scheepvaartsector een eigen kleur. De kleuren op de postzegels en van de typografie zijn van deze kleuren afgeleid. De meeste beelden op de postzegels komen uit een boek uit 1789 met een verzameling etsen van de Rotterdamse scheepsschilder en -tekenaar Gerrit Groenewegen (1754-1826). Voor het postzegelvel over de turfvaart zijn ook etsen van de schilder Reinier Nooms (ca. 1623-1664) gebruikt. De etsen zijn voor de postzegels ingekleurd met 2 kleurtinten die doorlopen in het water onder de schepen. In de achtergrond van elke postzegel zijn wisselende rasterpatronen toegepast met gebogen lijnen die elkaar kruisen. De rasterlijnen zijn verdeeld in een smalle en een brede verticale baan, met voor elke baan een eigen kleurstelling. Op sommige postzegels is de smalle baan wit gelaten om daarin de naam van het scheepstype verticaal te vermelden. Op de andere postzegels staat de scheepstypenaam horizontaal bovenaan. De scheepvaartsectoren op de 8 postzegelvellen zijn koopvaardij, Staatse vloot, kustvaart, vleet- en korvisserij, hoekwantvisserij, beurtvaart, binnenlandse vrachtvaart en turfvaart. Op het 9e vel, een cadeau voor abonnees, zijn 5 andere bijzondere scheepstypen (kraak, VOC-schip, snauwschip, jacht en schokker) afgebeeld.

Ontwerper

Het ontwerp van de postzegelserie Scheepvaart in de zeventiende en achttiende eeuw is gemaakt door grafisch ontwerper Bart de Haas uit Den Haag. De Haas verrichtte veel onderzoek om tot een logische indeling van de verschillende scheepvaartsectoren te komen, met de bijbehorende scheepstypen. “Daarbij heb ik veel gehad aan het werk van historici als Hans Haalmeier, Dick Vuik en Remmelt Daalder over de scheepsbouw tussen 1600 en 1800. In hun boeken, maar ook in andere publicaties, kom je vaak illustraties tegen van Gerrit Groenewegen. Hij maakte mooie etsen van uiteenlopende soorten schepen. Die zijn eind 18e eeuw uitgegeven in een speciaal verzamelboek. Voor bijna alle schepen die ik wilde afbeelden, kon ik bij Gerrit terecht. Ook liet hij soms van bepaalde schepen varianten zien, zoals van de hoeker. Voor de Friese en de Veense turfpont heb ik een ets van een andere kunstenaar gebruikt, van Reinier Nooms, want die waren niet door Gerrit getekend.”

Lege hemel

De Haas kon de meeste van de 45 etsen zonder meer op de postzegels overnemen, na wat aanpassingen om het contrast te verhogen. “Het grote voordeel van de etsen van Gerrit Groenewegen is dat hij de hemel leeg liet”, aldus De Haas. “Vaak staan op etsen uit die tijd zware wolkenluchten. Niet bij hem. Met als voordeel dat alle aandacht naar het schip zelf uitgaat, niet naar de omgeving. De oorspronkelijke etsen zijn in zwart-wit. Dat bleek te flets te zijn, ook na verhoging van het contrast. Aan de afbeelding zelf heb ik daarom 2 kleurtinten toegevoegd. Aan zowel het schip als het water.”

Verlopend rasterpatroon

In de achtergrond van elke postzegel is een verlopend rasterpatroon van gebogen, gekleurde lijnen aangebracht. De Haas: “Deze is in de eerste plaats bedoeld om diepte toe te voegen. Verder refereert het patroon aan het grafische karakter van de etsen, terwijl de gebogen lijnen naar wind en scheepszeilen verwijzen. Of naar wolken, die kun je er ook in zien. De lijnen hebben overal dezelfde kromming. Waar ze elkaar kruisen, ontstaat een mengkleur. Het rasterpatroon is in banen van verschillende breedte ondergebracht en de namen van de scheepstypen zijn wisselend verticaal en horizontaal geplaatst. Met die verspringingen wilde ik het rechthoekige karakter van het vaste postzegelkader doorbreken.”

Variatie in totaalbeeld

In het totaalbeeld van het postzegelvel is ook variatie gebracht door steeds een uitsnede van een schip af te wisselen met de ets van een schip in zijn geheel. “Dat vergroot de levendigheid”, zegt De Haas. “De buitenste 2 schepen varen altijd het vel in. De 3 schepen in het midden richten de steven wisselend links of rechts, afhankelijk van hoe dat compositorisch het beste uitkwam. De hoogte van de horizon is op de postzegels niet gelijk. Die verspringing heb ik rechtstreeks overgenomen van de etsen. Het gelijktrekken zou de uitsneden te sterk beïnvloeden en daarmee te gekunsteld worden. Het schip is de hoofdpersoon op elke postzegel. Hooguit zie je af en toe wat schimmen van een bemanning of bebouwing op een kust in de achtergrond.”

Vast palet

De geografische kaart op de velrand van elk postzegelvel kreeg een eigen kleur uit het vaste kleurenpalet voor de serie. De Haas: “In sommige gevallen heb ik een inhoudelijke relatie kunnen leggen, zoals met de bruine kleur voor de turfvaart en de blauwe kleuren voor de vissersvloten. Uit de collectie van het Rijksmuseum zijn kaarten gekozen die laten zien op welke plek de afgebeelde schepen onder meer voeren. Bij de koopvaardij zie je bijvoorbeeld een kaart met de Straat van Malakka voor de kust van Sumatra, de Staatse vloot is gekoppeld aan het Kanaal, de turfvaart aan de Zuiderzee en de hoekwantvisserij kreeg een kaart van de Noordzee met daarop de Doggersbank. De positie van de kaarten op de velrand is vaak bepaald door de afgebeelde details. Bij de binnenlandse vrachtvaart wilde ik bijvoorbeeld graag de op de kaart afgebeelde schepen in beeld brengen. Op het postzegelvel met de hoekwantvisserij heb ik de lengte- en breedtegraden parallel aan de postzegels en in het verlengde van de perforatie laten lopen. En bij de binnenlandse vrachtvaart vond ik het mooi om de kaart van Nederland te plaatsen zoals dat vroeger vaak gebeurde – met de Noordzee aan de bovenkant.”

Lexicon

Voor de typografie koos De Haas een klassieke letter, van een 20e-eeuwse letterontwerper. “Het is de Lexicon, de schreefletter die Bram de Does speciaal voor de Dikke van Dale ontwierp. Dit is een elegante en uiterst regelmatige letter, veel minder springerig dan de voorbeelden uit de 17e en 18e eeuw waarop hij is gebaseerd. De kapitalen van de Lexicon zijn ook kleiner en minder overheersend. De Does heeft verschillende varianten gemaakt. Zo heb ik voor de titel de versie met lange stokken en staarten gebruikt, voor het tekstblok die met korte stokken en staarten omdat die de teksten compacter en in dit geval beter leesbaar maakt.”

Technische gegevens:

Oplage: 6.000 vellen per uitgifte

In 2025 brengt PostNL een serie van 8 kaderpostzegelvellen uit, getiteld Scheepvaart in de zeventiende en achttiende eeuw. De eerste 2 postzegelvellen komen uit op 1 april 2025 (koopvaardij en Staatse vloot). De andere uitgiftedata dit jaar zijn 3 juni (kustvaart en vleet- en korvisserij), 26 augustus (hoekwantvisserij en beurtvaart) en 18 november (binnenlandse vrachtvaart en turfvaart). Alle postzegelvellen zijn zowel los als in abonnementsvorm te koop. PostNL geeft op 1 april nog een extra postzegelvel uit, met 5 bijzondere scheepstypen die niet op de andere postzegelvellen zijn afgebeeld (kraak, VOC-schip, snauwschip, jacht en schokker). Het 9e postzegelvel is uitsluitend bestemd voor abonnees op de complete serie. De abonnees ontvangen dit cadeau tegelijkertijd met hun eerste bestelling. Op alle postzegels staat de waardeaanduiding 1 voor post tot en met 20 gram met een bestemming binnen Nederland. Het ontwerp van de postzegels is gemaakt door grafisch ontwerper Bart de Haas uit Den Haag. De prijs voor een vel met 5 postzegels is € 6,05. Een abonnement op de complete serie kost € 48,40, inclusief het extra postzegelvel dat de abonnee als cadeau ontvangt.

Gebruikte bronnen:

Nieuwe Maritieme Geschiedenis van Nederland, Wikipedia.

Persbericht PostNL.

Kaderpostzegels

Naast het officiële uitgifteprogramma heeft PostNL ieder jaar een uitgifteprogramma voor kaderpostzegels. Dit programma is flexibel. Elke uitgifte wordt ontworpen op basis van een vaste indeling, met een vast aantal kaderpostzegels. De postzegels zijn, zolang de voorraad strekt, uitsluitend verkrijgbaar via de webshop en bij de klantenservice van Collect Club op telefoonnummer 088 – 868 99 00. Kaderpostzegels is vanaf 31 maart 2025 de nieuwe naam voor de persoonlijke postzegels die PostNL zelf ontwerpt en uitgeeft. Er is voor de naam kaderpostzegels gekozen om duidelijk het verschil te laten zien met de persoonlijke postzegels die klanten ontwerpen. Beide varianten maken gebruik van hetzelfde vaste kader voor de frankeerwaarde, de sorteerhaak en de landsaanduiding Nederland.

Collect nummer 122 – voorjaar 2025

Lees ook de nieuwe Collect:

https://postnl.turnpages.nl/DS/public/slot00002/index_html5.html?init=init_html5.xml&

Kijk in onze catalogus voor meer postzegels
• Thematisch • Scheepvaart

Nieuwsgierig naar de nieuwste postzegel- en postzegelproducten?

(2 stemmen, gemiddeld: 5,00 uit 5)

Laden...