« Nieuwe postzegelserie viert Dutch Design en rituelen

Home » Bloggers » Randy Koo » 450 jaar Universiteit Leiden: Rijksherbarium en Naturalis

450 jaar Universiteit Leiden: Rijksherbarium en Naturalis

12 februari 2025, 11:24 uur - Randy Koo

De Universiteit Leiden werd opgericht in 1575 en is de oudste universiteit van Nederland. De universiteit telt zeven faculteiten (zes in Leiden en één in Den Haag), waaraan 33.701 studenten ingeschreven zijn in 2025. Op 7 februari 2025 vieren we de 450e verjaardag van de universiteit. Het thema van ons lustrumjaar en ook van deze dies natalis is ‘De tijd vooruit’. Al sinds 1575 houden we immers onze blik gericht op de toekomst. In deze derde blog komen aan de orde: Rijksherbarium en Naturalis.

Gerelateerde artikelen

Post Views: 24

Rijksherbarium

Het Rijksherbarium is in 1829 gesticht in Brussel met Carl Ludwig Blume (1796-1862) als directeur. Het jaar 1829 was vlak vóór het uitbreken van de Belgische Revolutie in 1830 en bij het uitbreken van de oorlog heeft Philipp Franz von Siebold persoonlijk de herbariumcollecties geëvacueerd. Jonkheer Philipp Franz Balthasar von Siebold (1796 – 1866) was een van de westerlingen die in Japan lessen in westerse medicijnen gaf. Van 1823 tot 1829 was hij geneesheer op Dejima, de Nederlandse handelsnederzetting bij Nagasaki. Hij werd bekend door zijn verzamelingen op het gebied van de Japanse flora en fauna en volkenkunde. Hij voerde zijn onderzoek uit met hulp van tolken en Japanse studenten, en vanaf 1825 met zijn assistent Heinrich Bürger.

Als nieuwe vestigingsplaats werd voor Leiden gekozen. Dat een grootheid als Von Siebold, die ook nu nog de bekendste Nederlander in Japan is, bij het Rijksherbarium betrokken was zegt al veel over de statuur van het Rijksherbarium; bovendien bracht deze zijn beroemde herbarium mee. Na een bloeiperiode in de negentiende eeuw verloor het zijn prominente plaats in de Nederlandse wetenschap. Een keerpunt was de benoeming van Herman Johannes Lam in 1933, die het evenals zijn opvolger Cornelis van Steenis terug op de kaart zette, zodat het na de Tweede Wereldoorlog uitgroeide tot het grootste Nederlandse herbarium, met vier miljoen herbariumexemplaren.

De aandacht van het Rijksherbarium richtte zich op de studie van enerzijds de flora van Nederland en Europa en anderzijds op de flora van Zuidoost-Azië. In het eerstgenoemde kader wordt de Heukels’ Flora van Nederland uitgegeven, een wetenschappelijk georiënteerde flora voor zowel de geïnteresseerde leek als voor de plantkundige gemeenschap. In het tweede genoemde kader wordt sinds 1950 een serie monografieën uitgegeven in het Flora Malesiana-project. Dit is een van ’s werelds weinige transnationale flora-projecten, te vergelijken met de Flora neotropica, en de Flora of tropical Africa, etc.

Uiteindelijk is het Rijksherbarium in 1999 opgegaan in het Nationaal Herbarium Nederland, waarvan het de grootste afdeling ging vormen, onder de naam ‘Nationaal Herbarium Nederland – Universiteit Leiden’. In 2013 is het opgegaan in Naturalis Biodiversity Center. In 2019 is de collectie gehuisvest in de nieuwbouw van Naturalis aan de Darwinweg.

Japanmuseum SieboldHuis is een onafhankelijke stichting (Stichting Japanmuseum SieboldHuis), opgericht in 1999 om uiting te geven aan de bijzondere en lange relatie tussen Japan en Nederland. In 2005 opende het museum haar deuren. Naast tijdelijke tentoonstellingen met uiteenlopende Japan-gerelateerde onderwerpen met het mooiste uit het oude en nieuwe Japan, biedt het SieboldHuis met de vaste Siebold-collectie Prenten, lakwerk, keramiek, fossielen, herbaria, geprepareerde dieren, munten, kleding, oude landkaarten en honderden andere schatten. Alles is tussen 1823 en 1829 in Japan verzameld door de arts Philipp Franz von Siebold. Deze voorwerpen komen uit de collecties van Naturalis Biodiversity Center, Wereldmuseum Leiden en de Universiteit Leiden.

Naturalis

Naturalis Biodiversity Center kent als organisatie een lange historie. Op 9 augustus 1820 werd bij koninklijk besluit en op initiatief van Coenraad Temminck in Leiden ’s Rijksmuseum van Natuurlijke Historie (RMNH) opgericht. In 1878 werden de geologische en mineralogische verzamelingen afgesplitst om het nieuwe Rijksmuseum van Geologie en Mineralogie (RGM) te vormen. In 1990 zijn het RMNH en RGM gefuseerd tot Nationaal Natuurhistorisch Museum en werden de activiteiten weer samengevoegd. In 1995 is het museum verzelfstandigd in de “Stichting Nationaal Natuurhistorisch Museum”. De naam “Naturalis” wordt vanaf de opening van de nieuwbouw bij het Pesthuis in 1998 gebruikt. Het werd op 7 april van dat jaar geopend door koningin Beatrix.

De basis voor het Zoölogisch Museum Amsterdam werd gelegd in 1838 met de oprichting van het Zoölogisch Genootschap ‘Natura Artis Magistra’. De geschiedenis van het Nationaal Herbarium Nederland, dat een Leidse, Utrechtse en Wageningse tak kende, gaat terug tot 1829 toen Carl Ludwig Blume in Brussel het initiatief nam tot oprichting van het Rijksherbarium en koning Willem I per Koninklijk Besluit opdracht gaf tot de oprichting.

In 2010 werden het Nationaal Natuurhistorisch Museum Naturalis, het Zoölogisch Museum Amsterdam en het Nationaal Herbarium Nederland samengevoegd tot Nederlands Centrum voor Biodiversiteit (NCB) Naturalis. De collecties en het personeel werden samengebracht in Leiden. Het uiteindelijke doel van de samenwerkende partijen is een volledige fusie. In 2013 fuseerde ETI BioInformatics, door UNESCO in 1990 opgericht, met Naturalis Biodiversity Center. Hiermee werd de groep die zich wijdt aan biodiversiteitsinformatica versterkt. Zo werd de Catalogue of Life (Species 2000) er ondergebracht en werd bijgedragen aan de Global Biodiversity Information Facility (GBIF, NLBIF).

Dinosaurus – T.rex

Enkele jaren geleden legde Naturalis in de prairie van Montana (VS) een van de meest complete en best bewaard gebleven skeletten bloot van de beroemde vleesetende dinosauriër. In een houding alsof ze elk moment kan aanvallen, neemt Trix je mee terug in de tijd, samen met andere oerreptielen die 160 miljoen jaar lang over de aarde heersten.

Dankzij onze dinovondsten zijn onderzoekers van Naturalis veel te weten gekomen over dinosauriërs en de tijd waarin ze leefden. Onze experts weten steeds meer over het gedrag van de dieren en hoe de omgeving van miljoenen jaren geleden eruitzag. Naar die wereld neemt Dinotijd je mee, waardoor de fossielen veel meer worden dan versteende botten. Met speciale projecties en geluiden veranderen ze in dieren van vlees en bloed. In Dinotijd komen dinosauriërs tot leven.

In de 12 meter hoge zaal komen de reusachtige dino’s optimaal tot hun recht. En natuurlijk is Trix daarvan het hoogtepunt. Maar ook de Triceratops mag genoemd worden, want van deze dinosauriër heeft Naturalis meerdere exemplaren uit de grond opgediept. Dat levert nog meer kennis op over hoe de dieren zijn gebouwd. Bij opgravingen vinden we nooit complete dinosauriërs. De ontbrekende botten komen uit de 3D-printer; een gloednieuwe techniek die ook de museumwereld opgang maakt. De T.Rex is te zien in de vaste collectie van het museum.