Bron afbeelding rechts: Reinier Vinkeles, Public domain, via Wikimedia Commons

Decoratie Groote Sael van Kloveniersdoelen

Op de plek van het huidige hotel De Doelen (Nieuwe Doelenstraat 24) stond eens het clubhuis van de Amsterdamse kloveniers-schutterij. In het gebouw bevonden zich oefenruimten en zalen om samen te komen. De Groote Sael op de eerste verdieping was versierd met schuttersportretten van de kloveniers, genoemd naar het wapen van de klover (eenvoudig musket-geweer).

Bron: Kunstvensters.com, Waar hing de Nachtwacht in de Gouden Eeuw? Jeroen de Baaij, 24 juni 2019

In de reconstructie-afbeelding van de Groote Sael (18 x 8 m) op de eerste verdieping van de Kloveniersschutters-doelen hingen schilderijen aan drie wanden. In de 4 meter hoge zaal hangen grotere schuttersstukken dan gewoonlijk. In de schematische afbeelding zijn deuren en schoorsteenmantels niet aanwezig. In de vierde wand zitten ramen.

Bronnen: links Joachim von Sandrart, Public domain, via Wikimedia Commons en midden en rechts Govert Flinck, Public domain, via Wikimedia Commons

1) Het vendel van Cornelis Bicker en luitenant Frederick van Banchem, schilder Joachim von Sandrart.
2) Doelheren (regenten Kloveniersdoelen) schilder Govert Flinck.
3) Het vendel van kapitein Albert Bas en Lucas Conijn, schilder Govert Flinck.
4) Het vendel van kapitein Frans Banninck Cock en luitenant Willem van Ruytenburgh, (kloveniers) schilder Rembrandt.

Bronnen: links Nicolaes Eliaszoon Pickenoy, Public domain, via Wikimedia Commons, rechts Jacob Adriaensz Backer, Public domain, via Wikimedia Commons en midden onder Bartholomeus van der Helst, Public domain, via Wikimedia Commons

5) Het vendel van kapitein Jan Claesz Vlooswijck en luitenant Gerrit Hudde, schilder Pickenoy.
6) Het vendel van kapitein Cornelis de Graeff en luitenant Hendrick Lauwrensz, schilder Jacob Backer.
7) Het vendel van kapitein Roelof Bicker en luitenant Jan Michelsz Blaeuw, schilder Bartholomeus van der Helst.

De oorspronkelijke taak van Amsterdamse schutters was de stad te verdedigen tegen de Spanjaarden tijdens de 80-jarige oorlog (1568 – 1648). Door functieverlies in de 17e eeuw werden de schuttersgilden een eet-, drink- en rookgenootschap van welgestelde stedelingen. Van de zes afgebeelde kapiteins zijn er vier tevens burgemeester van Amsterdam geweest. Hieruit blijkt dat de elite van Amsterdam toen alle belangrijke posities in bezit had.
Alleen de belangrijkste zes compagnieën werden geschilderd en opgehangen in de Groote Sael. De beveiliging van Amsterdam in de Gouden eeuw was in handen van 3 burgerwachten: kloveniers-, handboog- en voetboogschutters.

De zes schilderstukken (5 schutterstukken en 1 regentenstuk) zijn in 1649/45 voltooid. Aan het eind van de 17e eeuw verloor de Kloveniersdoelen zijn oorspronkelijke functie als praktische beveiligings- en verdedigingsfunctie van Amsterdam met nog twee andere doelens.
Het gebouw diende naderhand als ontmoetingsplek en herberg voor de rijkste en machtigste burgers van Amsterdam en hun invloedrijkste gasten. De Groote Sael werd voor feesten en banketten gebruikt om te eten, drinken en roken.

Het korporaalschap telde 18 leden, die tegen betaling op Rembrandts Nachtwacht geportretteerd zouden worden. Zonder ruggespraak zijn door de schilder 15 niet betalende en ruimte innemende figuranten meer opgevoerd, waardoor wel een levendiger beeld is ontstaan. Volgens de 18 ontevreden leden (in halfduister en wisselende belichting opgevoerd) kwam het werk niet overeen met een traditioneel groepsportret.

In 1682 besloten de Amsterdamse burgemeesters de schilderijen uit drie stedelijke doelens te verhuizen naar het recent voltooide Stadhuis (Paleis op de Dam) in 1715. Reden? Er was te weinig geld om het uitgebreide decoratieplan van het Stadhuis te bekostigen. Met de schutter- en regentstukken uit de drie Amsterdamse burgerwacht-doelens (namelijk die van de kloveniers (meest chique van de drie), voetboogschutters & handboogschutters) kon het probleem opgelost worden.

Bronnen: Tuxyso /Bron: Wikimedia Commons en Jvhertum, Public domain, via Wikimedia Commons

In 1882/83 werd het Kloveniersdoelen-complex afgebroken. Muurgedeelten en funderingen bleven bewaard en kregen functie in het huidige hotel De Doelen dat in neo-renaissance stijl is opgetrokken. Beide kloveniersbeelden op het koepeltorentje verwijzen nog naar de oorspronkelijke functie van het oorspronkelijke gebouw.

In de vroegere buitenmuur van de Kloveniersdoelen zijn decoratieve, blinde raampartijen aangebracht. In een gang en het trappenhuis van het Doelen Hotel (Nieuwe Doelenstraat 24) is een deel van deze ontzettend dikke muurpartij nog te bewonderen op de eerste verdieping met daarop een reproductie van de Nachtwacht.

In een gang op de eerste etage is het trappenhuis met dikke buitenmuur van top tot teen met onder- en bovenraam nog zichtbaar (links deel van Nachtwacht). Ter beveiliging is voor de raampartij een omheining geplaatst.

Nachtwacht tijdens 2e Wereldoorlog

In de herfst van 1939 is naar aanleiding van de Duitse invasie de Nachtwacht naar kasteel Radbout in Medemblik gebracht. Vanwege ‘kooplustige Duitse generaals’ is het schilderij tot 1942 in diepste geheim in diepliggende gewelven in de duinen opgeborgen geweest. Met medeweten van de Duitsers (Noordzeekust werd onveilig door de aanleg van Duitse Atlantikwall: invasie vanuit Engeland) is de Nachtwacht (in metalen cilinder opgerold) naar de Sint Pietersberg in bomvrije kluis nabij Maastricht verhuisd. Na 3½ jaar is in juni 1945 het schilderij weer uitgerold.

Vanaf 1942 – 1945 is de Nachtwacht in opgerolde toestand met nog 800 andere kunstwerken opgeslagen in een kluis in de mergelgrotten van de Sint Pietersberg in de provincie Limburg. In de Duitse toekomstvisie zou na de oorlog de kunst in Duitsland een definitieve plaats krijgen.

Informatieverschaffing hotel De Doelen

Op de eerste verdieping van hotel De Doelen konden hotelgasten tot enkele jaren geleden de Nachtwacht middels een zwart-wit reproductie met daarbij een weinig zeggende info-tekst in twee talen bewonderen. Over de Nachtwacht, naam en functie van het gebouw, waarin het schilderij oorspronkelijk maar liefst 70 jaar heeft gehangen, werd niet gerept. Het hotel stelde waarschijnlijk geen ‘Rembrandt-pelgrim-gangers’ op prijs. Toch kreeg ik in juli/augustus 2006 toestemming foto’s van hal en trappenhuis te maken!

Alle vertrekken in het hotel zijn genummerd: de Nachtwacht-reproductie hangt in kamer 105, alle kamers voor de gasten zijn ook genummerd zoals kamer 201.

Hotel ‘De Doelen’ is enkele jaren geleden in bezit van een internationaal opererende hotelketen gekomen en staat nu na de modernisering / heropening in maart 2023 als 5-sterren hotel ‘Tivoli Doelen Amsterdam Hotel’ bekend.
De Nachtwacht hing oorspronkelijk aan de muur van de huidige, exclusieve Rembrandt-suite, kamer 105, waarin hotelgasten van een perfect kleurige replica van het schilderijen op ware grootte kunnen genieten. Info-voorziening verwijst er naar het Rijksmuseum en Rembrandthuis.

Kijk in onze catalogus voor meer postzegels
• Historisch • Nederland • Rembrandt

Nieuwsgierig naar de nieuwste postzegel- en postzegelproducten?

(2 stemmen, gemiddeld: 3,50 uit 5)

Laden...