Geschiedenis

De geschiedenis van het brood gaat terug tot ongeveer 30.000 jaar geleden. Brood zou zijn ontstaan toen voor het eerst graankorrels werden gekneusd met een steen en gemengd met water, zodat er een soort pap ontstond. Deze pap werd gekookt, ingedikt en daarna in de zon gelegd of gebakken op stenen uit het vuur. Op veel plaatsen in de wereld wordt nog brood gemaakt dat hierop lijkt.

Voorbeelden zijn de Mexicaanse tortilla, Indiase rotis en naan en pita uit het Midden-Oosten. Egypte wordt meestal aangeduid als de oorsprong van gerezen brood. De eerste broden werden gemaakt door spontane fermentatie, net zoals bij het eerste bier. Het bewust gebruiken van zogenaamde ‘starters’, gist, zuurdesem of bier, kwam later.

Jordanië (1973): Agriculture with sowing grains (15 fils en 20 fils).

 

 

 

 

 

Archeologisch is aangetoond dat brood ouder is dan de landbouw. In het Noord-Jordaanse dorp Shubayqa 1 van de Natufiërs zijn vijftien broodkruimels aangetroffen van ongeveer een halve centimeter groot, met een koolstofdatering van 14.400–14.200 cal BP. Ze bevonden zich in een vuurput centraal in de basalten vloer van een halfondergronds huis. De structuur was die van gebakken, ongerezen brood.

Pas toen de kwaliteit van het graan het toeliet kon op grotere schaal in Europa brood worden gebakken. In de 12e eeuw werd brood de basis van het volksvoedsel. Naast het luxe brood, het wittebrood of herenbrood van wit tarwebloem, waren er broodsoorten waarin rogge verwerkt was. Arme mensen aten doorgaans brood of koek dat helemaal geen tarwe bevatte, maar rogge, haver, gierst of boekweit.

 

 

 

 

 

 

 

 

Tot in de 19e eeuw werd brood gemaakt met bierresten (waar gist in zat) of een ‘starter’ van meel en water. Zo’n meel-water mengsel liet men enige dagen rusten, zodat ‘wilde’ gisten zich konden nestelen in het mengsel. Deze starters werden goed verzorgd; de kwaliteit van de starter was van belang voor de smaak van het brood. Met deze manier van brood bakken wordt een deel van de starter of bierrest bij het deeg gevoegd, net zoals gist gebruikt wordt.

In de middeleeuwen kwamen er bakkers in de Europese steden en in 1856 ontstond de eerste fabrieksbakkerij in Amsterdam. Deze broodfabriek kwam er op initiatief van Samuel Sarphati, een arts, hygiënist en sociaal bewogen persoon, in samenwerking met de Vereeniging voor Volksvlijt. Dit kon na de afschaffing in 1855 van de Wet op het gemaal, die de komst van grootschalige productie tegenhield. Met het ontstaan van broodfabrieken ging de prijs van brood aanzienlijk omlaag. Nadat ook in andere steden fabrieksbakkerijen waren opgezet, at mede hierdoor de Nederlander aan het einde van de 19e eeuw driemaal meer tarwebrood dan in het midden van die eeuw. In 1967 werd het door de invoering van de wet Wederverkoop van brood 1966 ook voor supermarkten economisch interessant om brood op te nemen in het assortiment.

Duitsland (2018): Deutsche brotkultur.

In Nederland geeft de consument tegenwoordig in totaal ongeveer 2 miljard euro uit aan brood. De jaarlijkse broodconsumptie is gemiddeld ongeveer 49 kilogram per persoon.

Culturele en politieke betekenis

Het belang van brood gaat veel verder dan de voedingswaarde ervan. In veel culturen is brood een beeldspraak voor levensomstandigheden in het algemeen. Een broodwinner is degene die voor de inkomsten van het gezin zorgt. De Romeinse dichter Juvenalis spotte met de in zijn ogen oppervlakkige heersers en burgers die alleen oog hadden voor ‘panem et circenses’ (brood en spelen).

 

 

 

‘Panem et circenses’ of ‘brood en spelen’ is een uitdrukking die slaat op de praktijk om de gunst van het volk te winnen door oppervlakkige behoeften van het volk te lenigen, namelijk eten en vermaak. De uitdrukking stamt van Satire X van de Romeinse dichter Juvenalis. Hij schreef: ‘Vroeger verkochten we onze stem aan niemand. Al een hele tijd heeft het volk de macht afgestaan. Het volk benoemde vroeger militaire bevelhebbers, hoge ambtenaren, legioenen, alles. Nu beperkt het volk zichzelf en hoopt alleen nog op twee zaken: brood en spelen.’

of in het Latijns: ‘Iam pridem, ex quo suffragia nulli uendimus, effudit curas; nam qui dabat olim imperium, fasces, legiones, omnia, nunc se continet atque duas tantum res anxius optat, panem et circenses.’

 

 

 

 

 

Juvenalis verwijst naar de praktijk om gratis graan uit te delen onder de Romeinse burgers wat begon onder Gaius Sempronius Gracchus in 123 v. Chr. en ook naar de praktijk om dure gladiatorengevechten te organiseren. De vaste plek voor gladiatorengevechten was in de keizertijd het amfitheater. Het belangrijkste amfitheater in Rome werd het Amfitheatrum Flavium, beter bekend als het Colosseum, dat in de jaren 69-79 werd gebouwd. In de keizertijd kregen vrijwel alle belangrijke provinciesteden ook een amfitheater.

Spanje (1963): ‘Geef ons heden ons dagelijks brood’.

Bekend is ook de zin uit het gebed Onze Vader, ‘Geef ons heden ons dagelijks brood’. De Bolsjewieken beloofden de Russen in 1917 ‘vrede, land en brood’. In India worden de basisbehoeften aangeduid als ‘roti, kapra aur makan’ (brood, kleren en huis).

 

 

 

 

In veel Slavische landen bestaat de gewoonte brood en zout aan gasten te geven of, zoals in Polen, als geschenk aan een bruidspaar.

Het belang van brood kwam vaak aan het licht tijdens maatschappelijke onrust. In de 19e eeuw speelde brood een grote rol in de Engelse debatten over de vraag of vrije handel dan wel protectionisme de voorkeur verdiende. Er zijn talloze opstanden geweest die als Broodoproer te boek staan, zoals in 1492 in Alkmaar, omstreeks 1845 in verschillende Nederlandse plaatsen, in 1977 in Caïro, waarbij 70 doden vielen, en in andere jaren en landen in Afrika en het Midden-Oosten. Telkens was er sprake van hongersnood en/of zeer hoge voedselprijzen. Brood is verder gebruikt als statussymbool: lange tijd was witbrood het brood voor de rijken.

 

 

 

 

Binnen verschillende religies is brood belangrijk. Voor veel christenen geldt brood als symbool voor het lichaam van Jezus, vooral tijdens de eucharistie (de ‘avondmaalsviering’ in de kerk). Joden hebben verschillende typen brood die verbonden zijn met hun religieuze eisen aan voedsel. Tijdens pesach eten ze ongerezen matses in plaats van gerezen brood.

 

Vormen

Er bestaan talloze vormvarianten. Bakkers onderscheiden groot brood met een gewicht van meer dan 100 gram,  van klein brood dat minder dan 100 gram weegt, zoals het kadetje. Naast busbrood dat in een bakblik wordt gebakken, is er plaatbrood dat op geperforeerde platen in de oven ligt en vloerbrood dat op de bodem van de oven gebakken wordt. Bekende vormvarianten in Nederland zijn knipbrood en casinobrood. Grote broden worden doorgaans voorgesneden verkocht, sinds de Amerikaan Otto Frederick Rohwedder in 1928 een broodsnijmachine uitvond.

 

 

 

 

 

 

 

 

Krokantbrood wordt door bakkers als aparte categorie gezien met als voorbeelden bagel, stokbrood en ciabatta. In enkele Nederlandse regio’s noemt men sommige soorten brood stoet of stoete.

 

 

 

 

In de laatste eeuw zijn steeds nieuwe soorten brood van buiten West-Europa aan het assortiment in de Benelux toegevoegd zoals knäckebröd, Turks brood, pitabroodje, bapao, naan en roti.

Week van het brood

In de Week van het Brood van 16 januari t/m 22 januari 2023 staat volkoren in de spotlights. Volkoren is goed voor je. Maar wat is volkoren eigenlijk? En hoe weet je of je elke dag voldoende volkoren binnenkrijgt? En wat zit er eigenlijk in je dagelijkse volkoren boterhammen of bolletjes? Ontdek meer over de voordelen en word ook fan van volkoren. Ga langs jouw favoriete warme bakker in het dorp of in het winkelcentrum en steun uw lokale bakker.

 

 

 

 

 

In Nederland en België wordt meestal ’s morgens bij het ontbijt en bij de middagmaaltijd brood gegeten. (Vooral vroeger kwam het ook voor dat men ’s middags een warme maaltijd nam en ’s avonds een broodmaaltijd.) De grote broden worden daartoe veelal in smalle plakken (sneetjes) gesneden en belegd; men spreekt dan van boterhammen. Vooral bij het ontbijt in het weekend zijn ook speciale broodjes zoals croissants populair.

Brood kan gesneden of ongesneden worden gekocht bij een bakkerij, maar ook op andere plaatsen zoals de supermarkt of markt. Op veel plaatsen worden belegde broodjes verkocht, zoals in kantines, de horeca, bakkerijen en tankstations. Brood kan vers worden gekocht, waarna het direct te consumeren en enkele dagen houdbaar is. Daarnaast is het mogelijk om afbakbrood te halen. Afbakbrood kan maanden worden bewaard in de vriezer en kan worden geconsumeerd nadat het is afgebakken.

Behalve als hoofdgerecht wordt brood gegeten als bijgerecht of bij snacks. In dat geval worden ook wel speciale typen brood gebruikt, zoals pita, naan, Turks brood of Frans stokbrood.

Broodverspilling

Wist je dat er jaarlijks 127 miljoen kilo brood wordt weggegooid? Dat komt neer op wel drie sneetjes brood per gezin per dag. Wil je zorgen dat er minder brood wordt weggegooid, maak dan van de restjes nog heerlijke gerechten zoals tosti’s, croutons bij de soep of salade, panzanella (frisse broodsalade uit Italië), wentelteefjes.

Eet in plaats van zes sneetjes brood drie sneetjes brood!

Rotterdam heeft een slimme oplossing voor broodverspilling. Wellicht ook een idee voor andere gemeenten, lees hun bericht: https://www.rotterdam.nl/brood

Meer info:

Week van het brood 2023: https://www.brood.net/weekvanhetbrood/

Kijk in onze catalogus voor meer postzegels
• Thematisch • Australië • Canada • Duitsland • Frankrijk • Israël • India • Liechtenstein • Nederland • Polen • Portugal • Spanje • Tsjechië • Kinderpostzegels • Vincent van Gogh

Nieuwsgierig naar de nieuwste postzegel- en postzegelproducten?

(9 stemmen, gemiddeld: 5,00 uit 5)

Laden...