De Donau wordt al sinds de jongere steentijd bevaren. In bepaalde historische periodes, bijvoorbeeld in de Romeinse tijd en de Hoge Middeleeuwen, was de handel via de Donau van het grootste economische en politieke belang. Het begin van de industrialisatie aan het einde van de 18de eeuw bracht ook een modernisering van de Donau scheepvaart met zich mee. Al in 1818 voer het eerste stoomschip, de ‘Carolina’, op de Donau. In 1823 werd de ‘Donau Dampfschifffahrts Gesellschaft’ opgericht, maar na de bouw van twee stoomschepen moest het rond 1826 zijn activiteiten staken.
Later, toen ik belangstelling kreeg voor het verzamelen van de postzegels van Oostenrijk, kwam ik postzegels tegen die betrekking hadden op de scheepvaart op de Donau. Al spoedig vond ik een postzegel uit 1870 van de ‘Eerste Koninklijke en Keizerlijke private Donau Stoomschepen Maatschappij’, de DDSG. In de catalogus was deze zeldzame zegel opgenomen maar al snel kwam ik er achter dat het een beslist niet zeldzame herdruk was. De zegel kwam voor in twee waarden, 10 Kreuzer en 17 Kreuzer, waarbij de 10 Kreuzer in drie verschillende kleuren: lila, groen en rozerood.

De ‘Donaubach’ ontspringt in het Zwarte Woud in Duitsland en de bron ligt in het stadje Donaueschingen. Het is echter niet de bron van de Donau zelf, want de rivier begint bij de samenvloeiing van twee andere rivieren, de Brichag en de Breg iets verderop in Dounaueschingen. Hier staat een kilometerpaaltje dat aangeeft dat de Donau 2.779 kilometer lang is en daarmee de op een na langste rivier in Europa. Gemeten vanaf de bron van de Breg bij Furtwangen is de totale lengte 2.829 kilometer. De rivier stroomt vanuit Duitsland door Oostenrijk en een aantal Centraal- en Oost-Europese landen waarna deze uitmondt in de Zwarte Zee. Maar als men Donau zegt, denkt men meestal meteen aan Wenen, de hoofdstad van Oostenrijk waar de rivier doorheen stroomt. Op de prentkaart is de ‘Donauquelle’ afgebeeld, zoals deze wordt genoemd, voorzien van balustrades, en vormt nu een toeristische bezienswaardigheid in Donaueschingen. We hebben deze bron en het ernaast gelegen prinselijk kasteel van Fürstenberg in mei 1998 bezocht tijdens de Multilaterale postzegeltentoonstelling in het stadje.

Een serie van drie postzegels werd uitgegeven op 9 juni 1937 ter herdenking dat het honderd jaar geleden was dat het binnenvaartschip de ‘Maria Anna’ de dienst opende tussen Wenen en Linz. Op de postzegel van 12 Groschen is dit raderstoomschip afgebeeld met op de achtergrond het in 1873 opgetrokken directiegebouw van de DDSG. De eerste vaart van het schip werd uitgevoerd op 12 september 1837 en de ongeveer 200 kilometer lange tocht vanuit Wenen stroomopwaarts naar Linz duurde iets meer dan 55 uur. Zo’n 250 passagiers maakten deze eerste vaartocht mee. De ‘Maria Anna’ was niet het eerste raderstoomschip. Dat was de in 1830 gebouwde ‘Franz I’ in dienst gesteld door de op 1 september 1830 opgerichte DDSG. Daarna volgden de ‘Maria Dorothea’ in 1834 en de ‘Zriny’ in 1835. In 1852 beschikte de maatschappij over maar liefst 71 raderstoomschepen.

Op de postzegel van 24 Groschen is het raderstoomschip ‘Jupiter’ afgebeeld, het na de Eerste Wereldoorlog omgebouwde eerste raderstoomschip ‘Franz I’. Eind 1893 beschikte de DDSG over een vloot van 154 raderstoomschepen, 25 schepen aangedreven door schroeven en diverse andere soorten schepen zoals 770 ijzeren transportschepen. Deze vloot werd onderhouden op vier reparatiewerven die eigendom waren van de DDSG. In twee van de vier scheepswerven werden nieuwe schepen gebouwd en hersteld.

Het in 1927 in dienst gestelde raderstoomschip ‘Oostenrijk’was het laatste en sterkste raderstoomschip van de maatschappij. De maatschappij richtte zich meer en meer op de toeristensector en speciale schepen werden in dienst gesteld voor dagtochten op het Donaukanaal en de rivier zelf. Snelle schepen vervoerden post en goederen die per expresse moesten worden afgeleverd. De ‘Jupiter’ behoorde ook tot de vloot snelle schepen met daarnaast de ‘Helios’, de ‘Uranus’ en de ‘Saturnus’. In 1939 werden twee motorpassagiersschepen in dienst gesteld voor de lijndienst tussen Wenen en Passau. Dit waren de ‘Stadt Wien’ en de ‘Stadt Passau’.

De DDSG stelde in 1937 een briefkaart beschikbaar waarop de afzender een postzegel kon plakken uit de serie van drie zegels uitgegeven op 9 juni 1937. Daarnaast ontving de kapitein van een aantal raderstoomschepen een stempel met verstelbare datum voor gebruik aan boord van die schepen. Passagiers konden de kaarten en postzegels aan boord kopen waarna deze werden gestempeld met het ‘scheepspost’ stempel. In het stempel was de naam van het betreffende raderstoomschip vermeld, zoals bovenstaand voorbeeld. Het schip, de ‘Franz Schubert’, was in 1913 in dienst genomen met de naam ‘Herzogin von Hohenberg’ en later omgedoopt in ‘Franz Schubert’. Mij zijn onder andere de namen van de schepen ‘Babenberg’, ‘Budapest’, ‘Habsburg’, ‘Johann Strauss’, ‘Schönbrunn’ en ‘Sophie’ bekend op deze briefkaarten. Ook gewone brieven en poststukken gefrankeerd met andere postzegels konden aan boord worden gestempeld met het scheepspoststempel.

Op de postzegel van 1,50 Schilling uitgegeven in 1979 is het eerste raderstoomschip afgebeeld dat in bezit kwam van de ‘Erste Donau Dampfschifffahrts Gesellschaft’. De maatschappij was opgericht door de twee Engelsen J. Andrews en J. Pritchard. Ze werkten destijds nauw samen met de grootste stoommachinefabrikant ter wereld, Boulton, Watt & Co in Birmingham. Na de constituerende algemene vergadering van de DDSG op 13 maart 1829 en het aantrekken van het benodigde kapitaal begon de bouw van het eerste schip. Dit was het raderstoomschip ‘Franz I’. Het schip werd op 26 juli 1830 te water gelaten.

Al in 1835 had de DDSG een eigen scheepswerf in gebruik genomen in Althofen bij Boedapest. In 1880, bij het 50ste jaar van exploitatie, kon het bedrijf met recht worden omschreven als de grootste binnenvaartmaatschappij ter wereld en een van de grootste naamloze vennootschappen in Oostenrijk. De Eerste Wereldoorlog bracht zware verliezen met zich mee voor de samenleving. Ook de ‘Donau Dampfschifffahrts Gesellschaft’ had grote gevolgen door de oorlog ondervonden en herstelde slechts langzaam wegens gebrek aan financiën, materialen en kundig personeel. Tijdens en vanwege de Tweede Wereldoorlog werd het bedrijf bijna volledig ontmanteld. Ongeveer 85 procent van het vermogen, inclusief al het vastgoed in het zuidoosten, ging verloren. De economische ontwikkeling vond na de oorlog plaats in het kader van nationalisatie. Het Staatsverdrag van 1955 zorgde uiteindelijk voor de positie van DDSG als een Oostenrijkse onderneming. In 1968 was de ombouw van de vloot van stoomschip naar schepen met dieselvoortstuwing voltooid. Op de postzegel van 2,50 Schilling is het duwschip ‘Linz’ afgebeeld. Het werd gebouwd op de scheepswerf van Linz in 1969 als het eerste Oostenrijkse duwschip voor de DDSG.

In 1978 bezat de DDSG vijf sleepboten, drie grote duwschepen en een kleine duwboot, 29 motorvrachtschepen, tien motortankers, zes grote passagiersschepen en een klein passagiersschip. Het totale personeelsbestand bedroeg in 1975 zo’n 1.100 werknemers, vervoerde de DDSG ongeveer drie miljoen ton vracht en 400.000 passagiers. Op 13 maart 1979 bracht de Oostenrijkse Post een serie van drie postzegels uit ter gelegenheid van 150 jaar scheepvaart door de DDSG op de Donau.
Op de postzegel van 3 Schilling is het passagiersschip ‘Theodor Korner’ afgebeeld. Het werd in 1965 in gebruik genomen en is 83 meter lang. Een speciaal voortstuwingssysteem gaf het schip een zeer goede wendbaarheid, vooral op de Donau als veel steden in korte tijd moesten worden aangedaan. Het ontwerp van dit schip was zodanig uitgevoerd dat het zowel voor de route Wenen naar Passau en terug als voor pure langeafstandsreizen naar de monding van de Donau geschikt was.

Een speciale envelop werd op 25 april 1979 gebruikt voor de herdenkingspostvaart van het motorpassagiersschip ‘Stadt Wien’. Dit in 1938 gebouwde en in 1939 in dienst gestelde schip voer die dag vanaf de DDSG steiger aan de Handelskai in Wenen naar Nussdorf, een voormalige zelfstandige gemeente maar nu een stadsdeel van Wenen gelegen aan de Donau. De afstand was slechts acht kilometer. De herdenkingspostvaart was gekoppeld aan een vlootparade, een van de evenementen om het 150-jarige bestaan van de DDSG te vieren.

Het stoomschip ‘Schönbrunn’, gebouwd in 1912 in Boedapest, was ooit het paradeschip van de DDSG. Het werd in 1995 overgenomen door de Oostenrijkse Vereniging voor Spoorweggeschiedenis en geheel gerestaureerd. Het Rijksmonumentenbureau van Oostenrijk verklaarde in 1995 in een dik rapport: ‘De peddelstoomboot Schönbrunn is het hoogte- en eindpunt in de ontwikkeling van een rivierschip’. Het ontwerp van de postzegel uitgegeven op 12 mei 2012 is vervaardigd door de jonge grafisch ontwerper Marion Füllerer naar een schilderij van de ‘Schönbrunn’, gemaakt door de in Linz geboren kunstenaar Walter Ofner.

Het kleurrijke beeld op de speciale postzegel toont de Nibelungen-stad Tulln aan de Donau met de twee kerktorens van de parochiekerk Sankt Stephan. Verder de opvallende Rozenbrug geopend op 13 december 1995 en het nostalgische schip ‘Schönbrunn’ op de voorgrond. De nominale waarde van deze op 18 juni 2015 uitgegeven postzegel is 2,88 euro. De toeslag van 1,44 euro werd gebruikt voor de promotie van de filatelie in Oostenrijk. Het is interessant om op te merken dat de rompvorm van de ‘Schönbrunn’ zeer dicht in de buurt kwam van de hydraulisch optimale vorm en nooit werd verbeterd in de volgende decennia van de scheepsbouw. De snelheid van de ‘Schönbrunn’ was daarom duidelijk hoger dan die van de door schroeven aangedreven schepen uit die tijd. De slanke rompvorm in combinatie met de aandrijving door de raderen leidde tot een hoog rendement in ondiep water en een snelheid van ongeveer 21 kilometer per uur. De raderen hebben elk een diameter van vier meter en zijn uitgerust met acht gebogen bladen. Na de opheffing van de lijndienst van de DDSG werd de ‘Schönbrunn’ aanvankelijk gebruikt voor speciale reizen. Later werd het overgebracht naar Boedapest, waar het diende als een drijvend casino. Hier werden de prachtige Art Nouveau-salons helaas volledig vernield.

Terug in Oostenrijk diende het schip een jaar als tentoonstellingsschip in de ‘Donauwelt Engelhartszell’ voordat ze werd verkocht voor de symbolische prijs van één Schilling aan de Oostenrijkse Vereniging voor Spoorweggeschiedenis, de ÖGEG, die het schip daarmee redde van dreigende sloop. De ÖGEG stelde zich ten doel de ‘Schönbrunn’ te behouden. Daarom zijn het ketelsysteem, het onderschip en de hogedrukcilinders van de stoommachine geheel gereviseerd en is het radersysteem volledig vernieuwd. Op de postzegel uitgegeven op 18 september 2008 ter gelegenheid van de Dag van de Postzegel, is het stoomraderschip ‘Schönbrunn’ opgenomen. De postzegel was in velletjes van zes stuks verkrijgbaar tijdens de Multilaterale postzegeltentoonstelling in Wenen. De aanvaring die de ‘Schönbrunn’ overkwam op 22 juli 2009 bij Linz, waarbij het schip zwaar beschadigd raakte tijdens de draaimanoeuvre door het passagiersschip ‘Avalon Tranquility’, was dan ook bijzonder pijnlijk voor de vereniging. Pas aan het begin van het seizoen 2010 kon de ‘Schönbrunn’ weer worden gebruikt zoals gepland nadat de reparatiewerkzaamheden waren voltooid. Toch wel leuk om bij de bewerking van dit postzegelartikel een terugflits te krijgen naar die Duitse les op de HBS. Maar was het inderdaad het langste woord in de Duitse taal? Nee, formeel is dat ‘Grundstücksverkehrsgenehmigungszuständigkeitsübertragungsverordnung’ ofwel ‘Vergunning voor overdracht van verantwoordelijkheid voor onroerend goed’. Heeft u ook wel eens zo’n terug flits als u met uw verzameling postzegels bezig bent?

Kijk in onze catalogus voor meer postzegels
• Historisch • Oostenrijk • Burchten,Kastelen en Paleizen • Paleizen

Nieuwsgierig naar de nieuwste postzegel- en postzegelproducten?

(4 stemmen, gemiddeld: 5,00 uit 5)

Laden...