Tussenkop: keerdruk – spiegeldruk

Joh. Enschedé for “De Post – La Poste” the Belgium postal authority [Public domain]

De vellen moesten via twee drukgangen (voor elke kleur één) handmatig door de drukpers gehaald worden. Bij de tweede drukgang zijn enkele (op de grond gevallen) vellen verkeerd in de machine gelegd, waardoor het stadhuis van Dendermonde omgekeerd in het kader van de postzegel terecht zijn gekomen. Op één na zijn alle foute vellen vernietigd. Van dit postzegelvel zijn 17 postzegels bekend: 2 zijn gestempeld en 15 zijn postfris.

Naar aanleiding van deze keerdruk (spiegeldruk) ben ik in mijn archief gedoken om mijn notities over een Nederlandse keerdruk (spiegeldruk) uit 2000 nader te beschrijven. Een beperkte groep verzamelaars van de Vereniging voor Kinderpostzegels & Maximafilie kent de achtergrond van een ‘keerdruk’, die in ons land als spiegeldruk bekend staat.

NVPH 1908

De losse postzegel in gestanste uitvoering met priority-sticker is toch iets kleiner aan de onderkant. De frankeerwaarde 110 staat te krap bij de postzegelrand.

Dutch landscape (1993)

Op dit Nederlandse landschap van auteur, filmregisseur en kunstschilder Jeroen Krabbé (1944), dat in 2000 in de Courtesy Francis Kyle Gallery in Londen hing, staat op de voorgrond een boerderij met rieten dakbedekking (stramien met puntjes stelt de onderkant van de rietstengels voor [of zijn het toch dakpannen?]). Naast de boerderij grazen o.a. twee koeien in een weiland. Daarboven bevindt zich een geel korenveld met daar weer boven groene wolken. Met moeite en de nodige fantasie is in dit bonte kleurenpatroon het een en ander te ontdekken.

Op uitdrukkelijk verzoek van PTT Post heeft ontwerper Piet Gerards uit Heerlen het verticale schilderij een kenmerkend gedeelte voor de horizontale zelfklevende postzegel (nvph 1908) gelicht. Daartoe heeft hij aan de onder- en bovenkant gedeelten van het schilderij laten verdwijnen. Aansluitend hierop vertelde Gerards me: “Door de hoge horizon van dit landschap heb ik het ‘postzegel-schilderij’ toch een Zuid-Limburgs tintje kunnen geven.”

De postzegel met een onlosmakelijke ‘postzegel-priority-sticker-verbinding’ is afkomstig uit een postzegelvel met vijf priority-postzegels. De onderkant van het schilderij is wel zichtbaar op het postzegelvel, maar niet meer op de losse postzegel. De frankeerwaarde 110 staat onaantrekkelijk letterlijk op de rand van de postzegel. De zwarte postzegel-tand-aanduiding is evenals die van de sticker met perforatiegaten zichtbaar.

Om verkooptechnische redenen geeft Krabbé bij voorkeur Engelse titels aan zijn schilderijen voor de internationaal opererende kunstmarkt. Niet voor niets is dit schilderij op een postzegel met een geïntegreerde priority-sticker (voor buitenlandse bestemmingen) terechtgekomen.

Spiegeldruk

Tot groot genoegen van verzamelaars van maximumkaarten heeft Art Unlimited een prentbriefkaart uitgegeven, waarop het totale schilderij in volle glorie staat afgebeeld. Met de uitgifte van deze ansichtkaart heeft Ronald van der Leeden als eerste ontdekt dat het schilderij spiegelbeeldig op de priority-postzegel is afgedrukt!
In tegenstelling tot de geweldig dure Belgische Dendermonde-postzegel bezit de Jeroen Krabbé-postzegel, oplage 1.500.000 velletjes, de lage cataloguswaarde van slechts 1,35 euro.

Persoonlijk expressionistische uitdrukkingskunst

Jeroen Krabbé geeft in zijn schilderijen een zeer persoonlijke kijk op en interpretatie van het binnen- en buitenlandse landschapsschoon, dat hij op zijn vele buitenlandse reizen ziet en gevoelsmatig ervaart. Daarbij laat hij zich meer leiden door het gevoel dan het oog. De schilder maakt periodiek een reeks schilderijen steeds met hetzelfde onderwerp: “Ik wil ontdekken hoeveel ik durf weg te laten en wil daarbij veel met kleuren zeggen. Kleuren zijn voor mij heel belangrijk om emoties uit te drukken.”
Aan deze uitdrukkingskunst, het expressionisme, ontleende kenmerken als [a] vormvereenvoudiging, [b] afwijkend kleurgebruik en [c] uitwerking van slechts één detail, past Krabbé in zijn schilderijen toe. Deze vereenvoudiging van vorm en kleur geeft dikwijls abstract getinte werken, waarin het werkelijkheidsgehalte niet altijd duidelijk aanwezig is.
Dit vlot geschilderde en weinig gedetailleerde schilderij met heldere kleuren geeft als vormvereenvoudiging overzichtelijke, bijna geometrische (ook enkele grillig gevormde) vlakken. Naast heldergeel en lichtblauw (overgaand in een stippeling op een bruin-rood-gele achtergrond) zijn er nog enkele in een gevarieerd groen uitgevoerde grote en minder grote vlakken. Van het afwijkende kleurgebruik kan gesteld worden dat de natuurlijke kleurenpracht terug is gebracht tot maar enkele essentiële kleuren met daarin kleurnuances.
Uitspraak van Jeroen Krabbé over zijn schildersberoep: “Ik voel me meer schilder, die toevallig ook nog kan toneelspelen.”

Openhartig transparante verklaring

Het voormalige hoofd PTT-Marketing Services Ferdi Sieben (nauw betrokken bij voorbereiding en postzegeldrukproces) heeft Van der Leeden van de Vereniging K&M op 14 februari 2001 het volgende (in ingekorte vorm) geschreven:
“PTT Post heeft van Krabbé een aantal dia’s ontvangen. In samenwerking met ontwerper Piet Gerards is een keuze tot stand gekomen. Vervolgens is een proefdruk vervaardigd, waaraan Krabbé zijn goedkeuring heeft verleend. Pas hierna is de schilder tot ontdekking gekomen dat het schilderij spiegelbeeldig is weergegeven. Hierna heeft Krabbé een nieuw ontwerp gemaakt op basis van de juiste positie van het schilderij. Het nieuwe digitale document is aan de drukker gestuurd met het verzoek dit ontwerp in productie te nemen.
Toch is de ‘oude’ versie om onbekende redenen op de pers genomen en is bij de perscontrole niet geconstateerd. Pas op het moment dat uw brief arriveerde, is mij deze vergissing gebleken. Uiteraard zal ik de heer Krabbé op de hoogte stellen van deze vervelende vergissing.”

Onherkenbaar, maar toch linkshandig!

Pas na het verschijnen van het Jaarboek 1986 met daarin een foto van een rechtshandig tekenend meisje (blz. 72) is me gebleken dat de foto op de 65 cent kinderpostzegel (nvph1364) er linkshandig tekenend, behoorlijk achterover gekanteld, terecht is gekomen. Om ontwerptechnische reden heeft ontwerper René van Raalte met opzet een spiegelbeeldige afbeelding gekozen. Reden? Het met de leesrichting van links naar rechts overeenkomend tekende meisje is op deze manier op vooruitgang in de toekomst gericht. Ze staat nu niet ’tegendraads’ op de postzegel.

Opvallend is wel dat een linkshandig tekenende persoon op deze postzegelafbeelding hét aangewezen voorbeeld is geworden van de beeldende kunsten (kunnen). Beide andere kinderzegels verbeelden muziek & literatuur (beleven) en podiumkunsten (inzien).

ANVV-postzegel

Op de 6 cent ANVV-postzegel (nvph 245) staat op de achtergrond een nieuwbouwwijk in Amsterdam-Zuid. Op de voorgrond staat het laat-gotische stadhuis van Zierikzee. Het bijzondere van deze nieuwbouwwijk, het Mercatorplein van architect Berlage, is de spiegelbeeldige afbeelding ervan. Reden? Meer correcte harmonie in lijnvoering met het stadhuis. Zie tevens maandblad Filatelie, april 2005, blz. 334/35.

Meer spiegelbeeldige afbeeldingen

Spiegelbeeldige afbeeldingen (bekend of nog onbekend, bewust of onbewust aangebracht) komen veel vaker op Nederlandse postzegels voor. De algemene regel hiervan is dat ze beter ‘ogen’ met andere facetten op de postzegels of in het postzegelvel om geheel verschillende redenen.

Zie de volgende Postzegelblogartikelen:

Appel- en perenrassen in Nederland: spiegelbeeldig en/of omgedraaid afgebeeld (nvph 3431/40) van 18 september 2016.

Opmerkelijke Veluwe-emissie: faunavervalsing van 6 januari 2013.

Bronnen-onderzoek en spiegeldruk

Door oplettendheid van Ronald van der Leeden, voorman van de nieuwtjesdienst van de Vereniging Kinderzegels & Maximafilie, (maximumkaarten-kenner en -speurder) heeft deze de misser als eerste geconstateerd en bekend gemaakt. De maximafilie is bij uitstek geschikt dergelijke onregelmatigheden als eerste te ontdekken, omdat leden van deze gespecialiseerde verzamelaarsgroep meteen na het bekend worden van nieuwe postzegelafbeeldingen op zoek gaan naar de ‘postzegel-beeld-ondersteunende’ ansichtkaarten in de prentbriefkaartenbranche.

Bronnenonderzoek (maximumkaaarten-verzamelaars doen vooral aan visueel bronnenonderzoek) geeft leven, levendigheid en diepte aan het postzegelonderwerp én de postzegel. Het verhaal achter de postzegel wordt of letterlijk afgebeeld (dan is er sprake van plaatjes-postzegels), of het wordt verbeeld (de afbeelding dient in overdrachtelijke zin geïnterpreteerd te worden). Dergelijke postzegels bezitten een aansprekende meerwaarde. De postzegels zijn pas veelzeggend als de kijker ook de ‘verbeelde-verborgen-kennis’ ontdekt en/of erover beschikt. Als deze ‘kennis’ niet aanwezig is, blijft de postzegel voor de verzamelaar een ‘gesloten boek’ en wordt gedegradeerd tot een ‘niets-zeggende-plaatjes-postzegel’.

Ik ben me heel wel bewust dat er postzegelblog-lezers zijn, die bovenstaande ‘diep-spitterij-over-postzegels’ niet op prijs stellen (gezien de reacties o.a. op die over de ‘leesrichting van postzegelvellen’ van vorige week), maar er bestaat ook een lezers-gedeelte dat mijn benadering wel waardeert: “Tot welke groep”, geachte lezer, “behoort u?”

Kijk in onze catalogus voor meer postzegels
• Thematisch • Nederland • Kinderpostzegels

Nieuwsgierig naar de nieuwste postzegel- en postzegelproducten?

(6 stemmen, gemiddeld: 3,67 uit 5)

Laden...