Wat is TBC?

Besmetting cyclus TBC.

Tuberculose (TBC) is een infectieziekte die veroorzaakt wordt door een bacterie, Mycobacterium tuberculosis. Deze bacterie veroorzaakt in het lichaam ontstekingen. Een kwart van de wereldbevolking is geïnfecteerd met TBC, maar gelukkig wordt niet iedereen ziek. Gemiddeld ontwikkelt 5-10 procent van de geïnfecteerde personen TBC, waarvan 80 procent binnen de eerste twee jaar na de infectie. De resterende 20 procent wordt later in het leven alsnog ziek. De TBC-bacil kan namelijk tientallen jaren in een latente (slapende) vorm in het lichaam overleven en weer actief worden als de afweer van de geïnfecteerde persoon afneemt. Bijvoorbeeld door ziekte of ondervoeding.

België (1956): Anti-tuberculose diagnose als röntgenonderzoek.

De TBC-bacil wordt door hoesten en niezen overgedragen en kan zich in alle organen nestelen en daar ziekte veroorzaken. Meestal zijn dat de longen. Patiënten met een besmettelijke vorm van longtuberculose dragen de ziekte door de lucht over op contactpersonen. Personen met een latente infectie kunnen de ziekte niet verspreiden. Er bestaan effectieve medicijnen om TBC te behandelen. Zonder behandeling overlijdt het merendeel van de TBC-patiënten.

 

 

 

 

 

 

Vroeger sprak men over de tering in plaats van over tuberculose. Artsen stonden machteloos tegenover deze ziekte waarbij mensen langzaam weg teerden. De kans dat de patiënt aan tuberculose zou sterven was groot. Men bedacht de meest vreemde diëten om de ziekte te bestrijden: van rauw vlees en moedermelk tot gemalen padden.

In de 19e eeuw was tuberculose de ziekte waaraan de meeste mensen overleden. Vooral in de steden waar fabrieksarbeiders in armoedige huizen dicht op elkaar woonden. Men dacht in die tijd dat de ziekte erfelijk was. Het raadsel van de tering werd in 1882 opgelost door de Duitse arts Robert Koch (1843 – 1910). Hij toonde aan dat de ziekte niet erfelijk is, maar veroorzaakt wordt door een bacterie.

Robert Koch

Op 24 maart 1882 maakte Robert Koch bekend, dat hij de bacterie Mycobacterium tuberculosis die tuberculose veroorzaakte, had ontdekt. In 1890 ontdekte Koch ook de stof tuberculine. Een stof die nu nog steeds wordt gebruikt voor de tuberculinehuidtest (mantoux). In 1905 heeft hij hiervoor de Nobelprijs voor de Geneeskunde ontvangen.

Robert Koch (3e zegel) kreeg Nobelprijs in 1905.

Wereldtuberculosedag

Op 24 maart 1982, precies 100 jaar na de ontdekking van de tuberculosebacterie, werd de eerste Wereld Tuberculosedag gehouden, gesponsord door de WHO en de IUATLD. Op deze dag wordt wereldwijd informatie verstrekt over tuberculose en de effecten die de ziekte heeft op de (wereldwijde) volksgezondheid en economie. 

Een derde van de wereldbevolking is besmet met TBC, vandaar dat deze dag nog steeds hard nodig is. Hoewel tuberculose (tbc) in Nederland ‘iets van vroeger’ lijkt, is TBC de dodelijkste infectieziekte wereldwijd. Elk jaar sterven 1,5 miljoen mensen aan deze besmettelijke ziekte.

Gelukkig is de ziekte in Nederland goed onder controle en kunnen patiënten rekenen op een goede behandeling. Wereldwijd is echter sprake van een TBC-alarm, elke dag raken meer dan 260.000 mensen besmet en overlijden er ruim 4.000 mensen per dag. Onnodig, want tbc-patiënten kunnen door vroegtijdige opsporing en de juiste behandeling volledig genezen.

Sovjet-Unie (1961): Robert Koch met foutje in bril.

 

 

 

 

 

In Michel catalogus nummer 2465r: In brilglas rechts is er geen ‘pootje’ op de 9e zegel van het vel.

In de tijd dat Koch zijn ontdekking deed, werd eigenlijk iedereen er uiteindelijk mee besmet, maar de meeste mensen genazen van de eerste besmetting zonder er zelf merkbaar ziek van te zijn geworden. Wel hadden ze vaak in hun longen of elders nog diep ingekapselde, levende tbc-bacteriën, die bij een ernstige vermindering van de weerstand nog weleens gereactiveerd konden worden.

Biografie Robert Koch

Koch werd geboren als een van dertien kinderen van Hermann Koch en Mathilde Julie Henriette Biewend. Zijn vader was mijnbouwingenieur. Tijdens zijn jeugd verzamelde Koch mineralen, insecten en korstmossen. In 1862 begon hij zijn studie medicijnen aan de universiteit van Göttingen. Vier jaar later rondde hij zijn studie af. Na een kort dienstverband als legerarts tijdens de Frans-Duitse Oorlog (1870/1871) werd hij huisarts in Wollstein.

 

 

 

 

 

 

 

Nadat hij een microscoop van zijn vrouw had gekregen als cadeau voor zijn 29ste verjaardag, bouwde hij een hoek van zijn Wollstein-Klinik om tot een laboratorium en begon er de ziekten van zijn patiënten te bestuderen. Antoni van Leeuwenhoek was de uitvinder van de microscoop. In 1880 werd hij te Berlijn aangesteld bij het Keizerlijke Gesundheitsamt (Ministerie van Gezondheid).

Berlijn, Robert Koch Instituut.

Koch werd beroemd met de ontdekking dat bacteriën de veroorzakers zijn van miltvuur (Bacillus anthracis) in 1877, tuberculose (Mycobacterium tuberculosis) in 1882 en, op een expeditie naar Egypte en Calcutta, cholera (Vibrio cholerae) in 1883 alsook door zijn ontwikkeling van Kochs postulaten. Van 1885 tot 1910 was hij hoogleraar hygiëne aan de Berlijnse universiteit, het huidige Robert-Koch-Institut, waar hij uiteindelijk geschikte laboratoriumruimte kreeg.

Gedurende de laatste jaren van zijn leven bezocht hij vele landen: in 1896 werd hem door de Britse regering gevraagd om naar Zuid-Afrika te komen voor het onderzoek naar en de bestrijding van runderpest. Een jaar later reisde hij als lid van de Duitse pestcommissie naar India. In de periode 1898-1899 deed Koch onderzoek naar malaria in Italië, op Java en Nieuw-Guinea, en in latere jaren naar verscheidene infectieziekten in zuidelijk Afrika. In 1906 ging hij als leider van een Duitse slaapziekte-expeditie naar Duits Oost-Afrika om onderzoek te doen naar de verwekker van de slaapziekte.

Koch was tweemaal gehuwd. Zijn eerste huwelijk was met Emmy Fraatz en het tweede met de actrice Hedwig Freiberg. Hij overleed op 66-jarige leeftijd in Baden-Baden.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Nederland

Tuberculosezegels uit 1906

Koningin-moeder Emma gaf aan de PTT opdracht om de postzegels te ontwerpen voor de TBC-bestrijding. Speciale ontheffing moest worden verleend door Koningin Wilhelmina, omdat voor die tijd alleen postzegels met het portret van de heersende vorst of vorstin of afbeeldingen van het staatswapen of neutrale cijfers werden toegestaan. De eerste afwijkende Nederlandse postzegels werden aldus de Weldadigheidszegels van 1906 (NVPH 84-86). Het was tevens de eerste Nederlandse postzegel met een groter formaat dan gebruikelijk was. Het formaat was overigens precies 2x de tot dusverre gebruikelijke ‘standaard’ maat van serie Wilhelmina Bontkraag (NVPH 56-76).

De zegels werden gedrukt en vervaardigd door de ‘Amsterdamse Vereeniging tot bestrijding van de Tuberculose’.  De verkoop van de zegels was slechts toegestaan in de korte periode van 21 december 1906 tot 3 januari 1907.  De prijs was het dubbele van de frankeerwaarde en de toeslag ging naar de vereniging. De TBC-zegels zijn ontworpen door Professor A.J. Derkinderen (schilder, glasschilder, etser en lithograaf). De zegels werden gegraveerd door H. Raeder.  De voorstelling op de 3 zegels (1, 3 en 5 cent) geeft in het midden het Nederlandse staatswapen weer, omgeven door symbolische figuren (aren, water, zon en een vogel) voor lucht, licht en levenskracht.

In de meeste collecties van verzamelaars komen veelal de drie weldadigheidszegels voor met de afstempeling   ‘Amsterdam, 31 jan. 07, 10-12N’. Dit zijn de restanten van de extra verkoop. De overgebleven zegels werden ongeldig gemaakt met genoemde stempeling en ter beschikking gesteld van de ‘Amsterdamse Vereeniging’.  Zo werden de extra opbrengsten voor de TBC-bestrijding gegenereerd. De totale opbrengst van deze actie was ruim 22.000 gulden.

Bron: Handboek Postwaarden Nederland.

TBC zegel wordt Bevrijdingszegel 1945

Er was een ontwerp voor een TBC-zegel in 1945 maar het werd een bevrijdingszegel:

https://www.postzegelblog.nl/2019/05/03/4-en-5-mei-herdenken-en-vieren/

TBC-fonds sluitzegels

Het KNCV Tuberculosefonds geeft al vele jaren sluitzegels uit meestal tijdens de kerstperiode. Hieronder een aantal voorbeelden met de speciale kaften.

In 2003 werd er een velletje ter gelegenheid van het 100-jarig bestaan uitgegeven.

Sanatorium Zonnestraal

‘Bedek uw mond wanneer gij hoest of niest!’ Het bord waarschuwde diamantbewerkers voor de volksziekte tuberculose. Zij liepen een groot risico de ziekte te krijgen toen Amsterdam wereldwijd nog het centrum was van de diamantindustrie, op het belang van goede hygiëne: ‘Onreinheid is een ijverig bondgenoot van besmetting’. De diamantbewerkers werkten tegen lage ­lonen en onder slechte arbeidsomstandig­heden. Op de slijperijen moesten ze vaak twaalf uur achtereen werken en ze woonden in slechte, vochtige woningen in achterstandsbuurten, met veel mensen in kleine ruimten. Door het gebrek aan frisse lucht en zonlicht en de slechte hygiëne kregen veel diamantbewerkers tuberculose. Een medicijn kwam er pas in 1944. “TBC was een volksziekte die juist in krottenwijken werd overgebracht. De mensen staken elkaar aan door het vele hoesten.

Arbeiders in de diamant­industrie werkten tegen lage lonen en onder zware omstandig­heden. Foto: IISG

Joodse briljantslijper Jan van Zutphen kwam vervolgens met het idee om de koperen steeltjes, een restproduct van het diamantbewerkingsproces, te verzamelen. Een Delftse hoogleraar bedacht een methode om zuiver diamantstof uit het diamantafval te halen. Met de opbrengst hiervan kon de bond in 1919 een bosrijk landgoed bij Hilversum kopen voor de bouw van een sanatorium voor tbc-­patiënten.

Mr.M. C. Dresselhuyspaviljoen, Sanatorium Zonnestraal. Foto: Wikipedia.

Sanatorium Zonnestraal was een sanatorium in de Nederlandse gemeente Hilversum. Het complex was oorspronkelijk bestemd voor diamantslijpers die tuberculose hadden opgelopen. Er was plek voor honderd diamantbewerkers. Ze lagen in eenpersoons­kamers aan de zonnige zuidkant van het paviljoen en konden vanuit hun kamer naar de ruststoel op het overdekte balkon. Er werd gewandeld op de heide en in het bos. Naast de fysieke gezondheid achtte men ook de geestelijke gezondheid van belang. Er waren werkplaatsen waar de arbeiders boten, meubelen en fietsen maakten, ook konden ze in de boekbinderij aan de slag.

Op 12 juni 1928 opende Zonnestraal voor het eerst de deuren als arbeids- en nazorgkolonie voor aan TBC-lijdende diamantbewerkers. De modernistische architecten Jan Duiker en Bernard Bijvoet realiseerden hun ontwerp met de hulp van Jan Gerko Wiebenga volgens de nieuwste ideeën op het gebied van architectuur, bouwtechniek en zorg. Het ‘complex van licht en lucht’ geldt tegenwoordig als icoon van het Nieuwe Bouwen.

Hoofdgebouw Sanatorium Zonnestraal. Foto: Wikipedia.

Zonnestraal is erg groot en beslaat circa 120 hectare, en ligt in het Loosdrechtse Bos. In het midden van het landgoed stond het hoofdgebouw met de eetzaal annex film- en theaterzaal. Eromheen stonden twee paviljoens, de zusterkoepel en de werkplaatsen. Het hoofdgebouw werd geopend op 12 juni 1928. Het Ter Meulen-paviljoen werd tegelijkertijd geopend met het hoofdgebouw, het Dresselhuys-paviljoen volgde in 1931. In 1957 werd Zonnestraal een ziekenhuis en ging verder als Algemeen Ziekenhuis Zonnestraal te Hilversum.

In de geschiedenis van TBC-bestrijding in Nederland neemt Zonnestraal eveneens een prominente plek in, mede door de toen al innovatieve medische aanpak. In de beginjaren waren er nog geen medicijnen tegen TBC en waren rust, ruimte en frisse lucht de belangrijkste remedie. Dankzij een waterdicht systeem met een snelle opsporing en effectieve behandeling is de ziekte nu veel beter te bestrijden en te genezen.

Het complex was van 2010 tot 2018 een officiële kandidaat voor de UNESCO werelderfgoedlijst, maar werd van de lijst afgevoerd door minister Van Engelshoven. In 2018 droeg woningbouwcorporatie ‘De Alliantie’, die landgoed Zonnestraal met de monumentale bebouwing sinds 2006 in bezit had, over aan ‘Zonnestraal Hilversum BV’. Delen van het complex hebben nog een gezondheidszorg gerelateerde functie.

Collectebus jaren ’30.

 

 

 

 

 

 

Op de expositie ‘Zonnestraal, schip op de heide’ in museum Het Schip in de Spaarndammerbuurt liggen verschillende originele instrumenten, waaronder een snijstok om de diamant te snijden, een slijptang en karaatmeter. ‘Het grootste deel is uitgeleend door Gassan, IISG (Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis), het TBC-fonds en particulieren,’ vertelt curator Joppe Schaaper.

Expo ‘Zonnestraal, Schip op de heide’ tot en met 12 januari 2020:  https://www.hetschip.nl/bezoekers/activiteiten/zonnestraal-schip-op-de-heide

 

Vroeger was ook Sonnevanck in Harderwijk een tbc sanatorium. Sonnevanck werd opgericht in 1905 door de vereniging tot christelijk hulpbetoon aan tuberculoselijders. De gekozen locatie Leuvenumse bos te Harderwijk was een logische keus. Vroeger werd gedacht dat tuberculose genezen werd in een bos omgeven door zuivere lucht. Nu is het een verpleegtehuis Sonnevanck en onderdeel van Stichting Zorggroep Noordwest Veluwe.

Diamanten

De geschiedenis van de Amsterdamse diamantnijverheid is grotendeels een joods verhaal. Vanaf hun vestiging in Amsterdam, rond 1600, spelen joden een belangrijke rol in de diamantindustrie. Het bewerken van diamant was een ambacht waarvoor geen gilde bestond. Joden waren uitgesloten van gilden, waardoor de diamantsector een van de weinige opties was. Op het hoogtepunt hadden de meeste joodse gezinnen in Amsterdam op de een of andere wijze met diamant te maken en joden spraken dan ook over ‘het vak’.

Elias Smalhout, Zegel voor het koperen stelenfonds “Nieuwe Levenskracht”, 1916, Coll: Joods Historisch Museum..

De arbeidsomstandigheden in de diamant­slijperijen waren slecht. Onder leiding van Henri Polak, oud-gemeenteraadslid werd in 1894 de Algemene Nederlandse Diamantbewerkers Bond (ANDB) opgericht. Het was de eerste professionele vakbond van Nederland. De bond introduceerde een vakantieweek in 1910, een achturige werkdag in 1911 en een veertigurige werkweek in 1937. Diamantbewerkers waren verplicht lid. In ruil daarvoor werden ze uitbetaald bij een staking, werkeloosheid of ziekte. In de Henri Polaklaan stond het bondsgebouw, ontworpen door Hendrik Petrus Berlage. Aan het eind van de Eerste Wereldoorlog had de bond tienduizend leden.

Voor en tijdens de hoogtijdagen van de diamant­industrie slepen de Amsterdamse ­fabrieken beroemde diamanten. Firma Mozes Elias Coster sleep in 1852 de Koh-i-Noor en ­Joseph Asscher van de firma I.J. Asscher sleep in 1908 de Cullinan, de grootste diamant ooit gevonden in Zuid-Afrika. Beide stenen werden aan het Engelse koningshuis gegeven en maken deel uit van de Britse kroonjuwelen.

De bezetting was de nekslag voor de Amsterdamse diamanthandel. Slechts een klein aantal fabrikanten overleefde de oorlog en pakte de werkzaamheden weer op, onder wie Asscher, Moppes en Henri Soep. Haar leidinggevende positie kreeg Amsterdam niet meer terug. Deze werd overgenomen door Antwerpen, New York, Tel Aviv en Mumbai. ‘Maar haar reputatie als eeuwenoude diamantstad leeft voort,’ aldus een tekst op de expositie.

In de reeks over ‘Winnend België (2018)’: de expertise van diamant in België. Getoond wordt het productieproces van begin tot afgewerkt produkt, met een toets van schittering. Voor zover bekend bij mij de enige Nederlandse zegel over diamanten als persoonlijke ‘Antwerpfila 2007’ zegel uitgegeven.

Naar aanleiding van de 125ste verjaardag van de ANDB presenteert het Joods Historisch Museum een interessante expo ‘Amsterdam Diamantstad’ tot en met 1 maart 2020: https://jck.nl/tentoonstelling/amsterdam-diamantstad

Een lijst met namen van diamantbewerkers is te vinden op: https://diamantbewerkers.nl/en

Trivia

Aan het begin van de twintigste eeuw is tbc in Europa nog volksziekte nummer één. Veel mensen overlijden eraan, onder wie bekende kunstenaars en schrijvers als George Orwell en Franz Kafka.

De ziekte spreekt tot de verbeelding en is een inspiratiebron voor allerlei kunstvormen. Denk bijvoorbeeld aan opera’s als La traviata en La bohème, waarin tragische gevallen van tuberculose een belangrijke rol spelen.

Meer info:

TBC-fonds: https://www.kncvtbc.org/

Kijk in onze catalogus voor meer postzegels
• Algerije • België • DDR • Duitsland • India • Indonesië • Nederland • Sovjet Unie • Tsjechië • Architectuur • Nobelprijswinnaars

Nieuwsgierig naar de nieuwste postzegel- en postzegelproducten?

(12 stemmen, gemiddeld: 5,00 uit 5)

Laden...